Τραπεζούντα
Η ωραιότερη πόλη του Πόντου, η πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας των Κομνηνών, το τελευταίο καταφύγιο του Ελληνισμού. Η Τραπεζούντα ιδρύθηκε το 756 π.Χ. για πρώτη φορά από Ίωνες αποίκους. Έζησε δόξες, καταστροφές, τιμές και θυσίες, αλλά έμεινε και στάθηκε Ελληνική επί 2678 χρόνια μέχρι το 1922 όταν και αναγκάστηκε ο Ελληνισμός της να καταφύγει στην Ελλάδα.
Η Τραπεζούντα στην παρακμή της, τον 19ο αιώνα, είχε μόνο 4200 οικογένειες. 1200 οικογένειες ήταν Ελληνικές, 500 Αρμενικές και 180 αρμενοκαθολικές, 20 διαμαρτυρόμενες, 2100 Περσικές, Ευρωπαϊκές και Οθωμανικές. Μαζί με τα προάστιά της είχε περίπου 31000 κατοίκους, δηλαδή 6500 οικογένειες. Είχε 4 αλληλοδιδακτικά σχολεία δημόσια, δύο Παρθεναγωγία, την Ελληνική Σχολή (Φροντιστήριο) και άλλα ιδιωτικά Σχολεία. Αρχές του 20ού αιώνα υπήρχαν 700 μαθητές στα αλληλοδιδακτικά, 250 στο Παρθεναγωγείο, 220 στο Φροντιστήριο και 150 στα ιδιωτικά. Δηλαδή αρχές του 20ού αιώνα υπήρχαν 1250 σπουδαστές στην Τραπεζούντα. Η διοίκηση των σχολείων γινόταν από το ανώτατο Συμβούλιο. Το Συμβούλιο άλλαζε κάθε δύο χρόνια και είχε έναν πρόεδρο και Εφορεία με τρία μέλη. Η ανώτερη Ελληνική κοινωνία της Τραπεζούντας φρόντιζε πάρα πολύ για τα Σχολεία, τις εκκλησίες και γενικά την κοινωνική ζωή. Ο Ελληνισμός συντηρούσε την α) Φιλόπτωχο Αδελφότητα, και β) Αδελφώτητα Κυριών η Μέριμνα, η οποία σπούδαζε με έξοδά της άπορα παιδιά και έναν σπουδαστή στη Θεολογική Σχολή. Ιδιαίτερη κίνηση έδινε η Λέσχη με τις διαλέξεις που γινόταν εκεί. Ο Σύλλογος (Πρόνοια), στην Κωνσταντινούπολη ενίσχυε τα Σχολεία της Τραπεζούντας. Από δημόσια υγεία η Τραπεζούντα ήταν σε καλή κατάσταση, χάρη στα 15 λουτρά που διέθετε. Ιδιαίτερη αξία για την Τραπεζούντα και ολόκληρο τον Πόντο έχει το όνομα του Φροντιστηρίου, η Σχολή από την οποία έβγαιναν οι δάσκαλοι του Πόντου. Το Φροντιστήριο στεγαζόταν σε ένα πολύ μεγάλο κτίριο με τρία πατώματα.
Βρίσκεται στις ακτές ενός ανοιχτού όρμου, στις νοτιοανατολικές ακτές του Ευξείνου Πόντου, στους βόρειους πρόποδες των Ποντιακών Άλπεων, οι οι οποίες την χώριζαν από το Κεντρικό Οροπέδιο της Ανατολίας. Το κέντρο της πόλης βρίσκεται σε μια ανυψωμένη τριγωνική περιοχή ανάμεσα σε δυο βαθιά φαράγγια, στη βάση της οποίας υπάρχουν κατάλοιπα αρχαίου ρωμαϊκού λιμένα, ενώ στο νότιο άκρο της ορθώνεται μια ερειπωμένη ακρόπολη. Το κέντρο περιβάλλεται ανατολικά και δυτικά από τείχη που χρονολογούνται από τη βυζαντινή περίοδο. Η εμπορική συνοικία είναι συγκεντρωμένη γύρω από ένα παζάρι και πάρκο, στο ανατολικό τμήμα της πόλης, κοντά στο Λεοντόκαστρο, το παλιό γενοβέζικο κάστρο, ανατολικά του οποίου βρίσκεται το λιμάνι. Η σύγχρονη Τραπεζούντα διατηρεί σε μεγάλο βαθμό τον μεσαιωνικό χαρακτήρα της. Στα μνημεία της συγκαταλέγονται τα μεγαλύτερα τμήματα του τείχους της πόλης, τμήμα των ανακτόρων των Μεγάλων Κομνηνών και αρκετές βυζαντινές εκκλησιές που έχουν μετατραπεί σε τεμένη. Από τις εκκλησίες, καλύτερα διατηρημένη και πλέον εντυπωσιακή είναι της Αγίας Σοφίας, σήμερα μουσείο, η οποία βρίσκεται σε ένα ύψωμα που δεσπόζει στη θάλασσα, δυτικά του κέντρου της πόλης. Πρόκειται για βασιλική με θόλο και υπέροχες τοιχογραφίες του 13ου αι., οι οποίες αποκαλύφθηκαν και καθαρίστηκαν κατά τα έτη 1957-1963. Ένα από τα ωραιότερα οθωμανικά μνημεία είναι το τέμενος και μαυσωλείο της Γκιουλμπαχάρ, συζύγου του σουλτάνου Βαγιαζήτ Β΄που βασίλευσε από το 1481 ως το 1512.
Η πόλη σήμερα φιλοξενεί το Πανεπιστήμιο της Μαύρης Θάλασσας.
Η πόλη σήμερα φιλοξενεί το Πανεπιστήμιο της Μαύρης Θάλασσας.
Παρακάτω διαβάζετε μια Αναφορά του Βρετανού Υποπρόξενου στην Τραπεζούντα προς το βρετανικό Υπουργείο των Εξωτερικών. Τραπεζούντα, 10 Νοεμβρίου 1857
«Έχω την τιμή να σας πληροφορήσω ότι τον περασμένο Ιούλιο εξακρίβωσα ότι 600, περίπου, ελληνικές οικογένειες, κυρίως χτίστες, κάτοικοι της Σάντας, ενός χωρίου αυτής της περιοχής, επρόκειτο να μεταναστεύσουν στο Πότι της Ρωσίας. Ο Ρώσος Πρόξενος τους υποσχέθηκε εργασία στην κατασκευή του λιμανιού και της πόλης και διανομή μιας μεγάλης έκτασης γης καθώς και άλλα προνόμια. Όταν το έμαθα, αναζήτησα κάποιους από τους πλέον αξιόπιστους ανθρώπους τους, οι οποίοι αρνήθηκαν ότι αυτό το γεγονός είχε κάποια σχέση με τον Ρώσο Πρόξενο. Δήλωσαν όμως ότι σκόπευαν να μεταναστεύσουν στη Ρωσία, εκτός αν τύχουν σωστής μεταχείρισης από τις τοπικές τουρκικές αρχές, εναντίον των οποίων έχουν αρκετά δικαιολογημένα παράπονα».
Κώστα Φωτιάδη, Πτυχές της ιστορίας του κρυπτοχριστιανικού προβλήματος, Θεσσαλονίκη 1997, σ. 81.
«Έχω την τιμή να σας πληροφορήσω ότι τον περασμένο Ιούλιο εξακρίβωσα ότι 600, περίπου, ελληνικές οικογένειες, κυρίως χτίστες, κάτοικοι της Σάντας, ενός χωρίου αυτής της περιοχής, επρόκειτο να μεταναστεύσουν στο Πότι της Ρωσίας. Ο Ρώσος Πρόξενος τους υποσχέθηκε εργασία στην κατασκευή του λιμανιού και της πόλης και διανομή μιας μεγάλης έκτασης γης καθώς και άλλα προνόμια. Όταν το έμαθα, αναζήτησα κάποιους από τους πλέον αξιόπιστους ανθρώπους τους, οι οποίοι αρνήθηκαν ότι αυτό το γεγονός είχε κάποια σχέση με τον Ρώσο Πρόξενο. Δήλωσαν όμως ότι σκόπευαν να μεταναστεύσουν στη Ρωσία, εκτός αν τύχουν σωστής μεταχείρισης από τις τοπικές τουρκικές αρχές, εναντίον των οποίων έχουν αρκετά δικαιολογημένα παράπονα».
Κώστα Φωτιάδη, Πτυχές της ιστορίας του κρυπτοχριστιανικού προβλήματος, Θεσσαλονίκη 1997, σ. 81.
Πηγές
https://www.pontiaka.gr/
https://www.pontiaka.gr/