ΠΑΝΑΓΙΑ ΣΟΥΜΕΛΑ
Καταφυγή και Ελπίδα του Ποντιακού Ελληνισμού
Η Παναγία Σουμελά στον χώρο
Ακολουθώντας τον δρόμο προς την ενδοχώρα, 45 χιλιόμετρα από την παραθαλάσσια πόλη του νότιου Εύξεινου Πόντου Τραπεζούντα, πάνω στους απόκρημνους βράχους του όρους Μελά και σε υψόμετρο 1063 μέτρα βρίσκεται η βασιλική, πατριαρχική και σταυροπηγιακή Ιερά Μονή της Παναγίας Σουμελά.
Το όνομα Σουμελά ετυμολογείται από το όρος Mελά και το Ποντιακό ιδίωμα "σσού", που σημαίνει «εις το» ή «εις του» και έγινε Σουμελά «εις του Μελά».
Η Παναγία Σουμελά στον χρόνο (Ιστορικό)
Η ιστορία της Παναγίας Σουμελά χάνεται στα βάθη των αιώνων. Περίπου τον 1ο αιώνα ο Ευαγγελιστής Λουκάς αγιογράφησε τρεις εικόνες της Παναγίας εκ των οποίων σήμερα η μία βρίσκεται στη Μονή Κύκκου της Κύπρου, η άλλη στη Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου και η τρίτη στην Παναγία Σουμελά της Βέροιας. Η παράδοση θέλει μετά τον θάνατο του Ευαγγελιστή Λουκά, την μια από αυτές να την φέρνει στην Αθήνα ο μαθητής του Ανανίας και να την τοποθετεί σε περικαλλή ναό. Γι’ αυτό τον λόγο ονομάστηκε πρώτα «Παναγία η Αθηνιώτισσα».
Στη συνέχεια η εικόνα βρέθηκε θαυματουργικά από την Αθήνα στον Πόντο. Τότε η Παναγία εμφανίστηκε σε δύο μοναχούς, τον Βαρνάβα και τον Σωφρόνιο και τους ζήτησε να ακολουθήσουν την εικόνα και στο σημείο που θα την βρουν να χτίσουν έναν ναό. Το 386 οι μοναχοί οδηγήθηκαν στις απάτητες βουνοκορφές του Πόντου, στο όρος Μελά, κι εκεί με τη βοήθεια της γειτονικής μονής Bαζελώνα έχτισαν ένα κελί και στη συνέχεια εκκλησία μέσα σε ένα σπήλαιο. Το σοβαρό πρόβλημα της ύδρευσης του μοναστηριού λύθηκε, σύμφωνα με την παράδοση, κατά θαυματουργό τρόπο. Μέχρι και σήμερα αναβλύζει αγιασματικό νερό μέσα από ένα γρανιτώδη βράχο.
Στη συνέχεια η εικόνα βρέθηκε θαυματουργικά από την Αθήνα στον Πόντο. Τότε η Παναγία εμφανίστηκε σε δύο μοναχούς, τον Βαρνάβα και τον Σωφρόνιο και τους ζήτησε να ακολουθήσουν την εικόνα και στο σημείο που θα την βρουν να χτίσουν έναν ναό. Το 386 οι μοναχοί οδηγήθηκαν στις απάτητες βουνοκορφές του Πόντου, στο όρος Μελά, κι εκεί με τη βοήθεια της γειτονικής μονής Bαζελώνα έχτισαν ένα κελί και στη συνέχεια εκκλησία μέσα σε ένα σπήλαιο. Το σοβαρό πρόβλημα της ύδρευσης του μοναστηριού λύθηκε, σύμφωνα με την παράδοση, κατά θαυματουργό τρόπο. Μέχρι και σήμερα αναβλύζει αγιασματικό νερό μέσα από ένα γρανιτώδη βράχο.
Μεγάλοι ευεργέτες της μονής ήταν Αυτοκράτορες όπως ο Μανουήλ Γ' Κομνηνός (1390-1417) ο οποίος προσέφερε στην Ιερά Μονή ανεκτίμητης αξίας Σταυρό με τίμιο ξύλο και ο Αλέξιος Γ' (1349-1390) ο οποίος αφού τον έσωσε η Mεγαλόχαρη από μεγάλη τρικυμία και τον βοήθησε να νικήσει τους εχθρούς, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης, εγκατέστησε φρουρά, την οχύρωσε, έχτισε νέα κελιά και ανακαίνισε τα παλαιά της κτίσματα. Για τον λόγο αυτό ανακηρύχθηκε από τους μοναχούς ως «νέος Kτήτωρ». Επίσης, πολλά από τα προνόμια που χορήγησαν οι Kομνηνοί στην Ιερά Μονή επικυρώθηκαν και επεκτάθηκαν επί Tουρκοκρατίας με σουλτανικά φιρμάνια και πατριαρχικά σιγίλλια.
Kοντά στο σπήλαιο της μονής κτίστηκε το 1860 ένας επιβλητικός τετραώροφος ξενώνας και άλλοι λειτουργικοί χώροι για τις ανάγκες των προσκυνητών, καθώς και βιβλιοθήκη. Γύρω από τη μονή ανοικοδομήθηκαν μικροί ναοί αφιερωμένοι σε διάφορους αγίους. Εκεί λειτούργησε αρχικά και το σχολείο της ελληνικής παροικίας της Τραπεζούντας που ονομαζόταν «Φροντιστήριο της Τραπεζούντας».
Η Ιερά Μονή λειτούργησε μέχρι τη Μικρασιατική καταστροφή το 1922. Λίγο πριν την καταστροφή της Μονής από τους Τούρκους και τον ξεριζωμό των Ελλήνων του Πόντου, οι μοναχοί της έθαψαν τους πολύτιμους θησαυρούς της, δηλαδή την εικόνα της Παναγίας, τον σταυρό του Μανουήλ Γ' Κομνηνού με το τίμιο ξύλο και το Ευαγγέλιο του Οσίου Χριστοφόρου, στο παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας, που βρισκόταν περίπου ένα χιλιόμετρο μακριά από τη Μονή. Το 1930, μετά από συνεννοήσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, βρέθηκαν τα πολύτιμα αντικείμενα και επεστράφησαν στη χώρα μας. Εκτέθηκαν για είκοσι χρόνια στο Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας.
Kοντά στο σπήλαιο της μονής κτίστηκε το 1860 ένας επιβλητικός τετραώροφος ξενώνας και άλλοι λειτουργικοί χώροι για τις ανάγκες των προσκυνητών, καθώς και βιβλιοθήκη. Γύρω από τη μονή ανοικοδομήθηκαν μικροί ναοί αφιερωμένοι σε διάφορους αγίους. Εκεί λειτούργησε αρχικά και το σχολείο της ελληνικής παροικίας της Τραπεζούντας που ονομαζόταν «Φροντιστήριο της Τραπεζούντας».
Η Ιερά Μονή λειτούργησε μέχρι τη Μικρασιατική καταστροφή το 1922. Λίγο πριν την καταστροφή της Μονής από τους Τούρκους και τον ξεριζωμό των Ελλήνων του Πόντου, οι μοναχοί της έθαψαν τους πολύτιμους θησαυρούς της, δηλαδή την εικόνα της Παναγίας, τον σταυρό του Μανουήλ Γ' Κομνηνού με το τίμιο ξύλο και το Ευαγγέλιο του Οσίου Χριστοφόρου, στο παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας, που βρισκόταν περίπου ένα χιλιόμετρο μακριά από τη Μονή. Το 1930, μετά από συνεννοήσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, βρέθηκαν τα πολύτιμα αντικείμενα και επεστράφησαν στη χώρα μας. Εκτέθηκαν για είκοσι χρόνια στο Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας.
Η Παναγία Σουμελά στο Βέρμιο
Το 1951 ο γιατρός και συγγραφέας Φίλων Κτενίδης από την Κρωμνή του Πόντου και πρόεδρος του σωματείου «Παναγία Σουμελά» προώθησε την ιδέα για την ίδρυση της νέας Μονής Παναγίας Σουμελά στον Νομό Ημαθίας. Οι πρώτες εργασίες ξεκίνησαν εκείνη τη χρονιά νοτιοδυτικά της Βέροιας, στο χωριό Καστανιά του όρους Βέρμιο και σε υψόμετρο 1.080 μέτρων, σ' έναν τόπο που έμοιαζε πολύ με την τοποθεσία που ήταν χτισμένη η Ιερά Μονή στον Πόντο.
Θεμελιώθηκε και ανεγέρθηκε, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Φυλλίδη, ο πρώτος πετρόκτιστος ναός, μικρών σχετικά διαστάσεων, στον οποίο τοποθετήθηκαν το 1952 οι θησαυροί του Πόντου για προσκύνημα.
Στη συνέχεια, το 1965 αναβαθμίσθηκε ακόμη περισσότερο ο χώρος του προσκυνήματος καθώς, στο μεταξύ, χιλιάδες προσκυνητές προσέρχονταν για να γιορτάσουν την Κοίμηση της Θεοτόκου.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1970 κτίσθηκε ο δεύτερος περίλαμπρος ναός με τις ψηφιδογραφίες, διευρύνθηκαν οι χώροι και προστέθηκαν και άλλα κτίσματα, όπως το Μελισσανίδειο Ίδρυμα (ξενώνας), το Αμβρόσιο Ηγουμενείο και πάνω από εξακόσια κελιά και χώροι για τη φιλοξενία των πιστών.
Στη συνέχεια, το 1965 αναβαθμίσθηκε ακόμη περισσότερο ο χώρος του προσκυνήματος καθώς, στο μεταξύ, χιλιάδες προσκυνητές προσέρχονταν για να γιορτάσουν την Κοίμηση της Θεοτόκου.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1970 κτίσθηκε ο δεύτερος περίλαμπρος ναός με τις ψηφιδογραφίες, διευρύνθηκαν οι χώροι και προστέθηκαν και άλλα κτίσματα, όπως το Μελισσανίδειο Ίδρυμα (ξενώνας), το Αμβρόσιο Ηγουμενείο και πάνω από εξακόσια κελιά και χώροι για τη φιλοξενία των πιστών.
Το καθολικό της μονής είναι μεγαλοπρεπής ναός βυζαντινού ρυθμού και στο εσωτερικό του φυλάσσεται πλέον η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, που θεωρείται έργο του Ευαγγελιστή Λουκά και προέρχεται από την ιστορική Μονή του Πόντου. Επίσης, λειτουργεί πλούσια βιβλιοθήκη, καθώς και εκθετήριο πολύτιμων εκκλησιαστικών σκευών, εικόνων και αμφίων.
Κάθε χρόνο, το τριήμερο του Δεκαπενταύγουστου, είναι πρωτοφανής η συρροή χιλιάδων προσκυνητών από όλα τα διαμερίσματα της χώρας και το εξωτερικό. Η περιφορά της Εικόνας, μέσα στον χώρο του ιερού προσκυνήματος, γίνεται με βυζαντινή μεγαλοπρέπεια και σύμφωνα με την Ορθόδοξη Παράδοση, είναι μια από τις πιο συγκινητικές και κατανυκτικές ακολουθίες.
Η σημασία της Παναγίας Σουμελά για τον Ποντιακό Ελληνισμό
Η Παναγία αποτελεί σημείο αναφοράς και συλλογικό βίωμα πνευματικής και πολιτιστικής συνείδησης του Ποντιακού Ελληνισμού. Σηματοδοτεί τη μαρτυρική του πορεία αλλά και την πίστη, τα οράματα και την ελπίδα του.
Είναι η Κυρά του Πόντου, η Μεγαλόχαρη των Ποντίων απανταχού της γης, το ισχυρό θρησκευτικό, πνευματικό σύμβολο του ποντιακού ελληνισμού. Την υμνούν για 17 αιώνες. Προσέτρεξαν στη βοήθειά της στις πιο δύσκολες στιγμές τους. Την τιμούν και την προσκυνούν διαχρονικά μέχρι σήμερα.
Είναι η Κυρά του Πόντου, η Μεγαλόχαρη των Ποντίων απανταχού της γης, το ισχυρό θρησκευτικό, πνευματικό σύμβολο του ποντιακού ελληνισμού. Την υμνούν για 17 αιώνες. Προσέτρεξαν στη βοήθειά της στις πιο δύσκολες στιγμές τους. Την τιμούν και την προσκυνούν διαχρονικά μέχρι σήμερα.
Η Παναγία Σουμελά ενσαρκώνει εμβληματικά όλη τη χριστιανική ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού. Τα ηρωικά κατορθώματα των Ακριτών και την Αυτοκρατορία των Κομνηνών της Τραπεζούντας, τους θρύλους, τα τραγούδια, τους λεβέντικους χορούς, το πνεύμα και την καρδιά των Ποντίων.
Ψαλμωδίες αντιχούν και πάλι στην Παναγία Σουμελά του Πόντου
Στις 15 Αυγούστου του 2010 έγινε για πρώτη φορά 88 χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή πατριαρχική Θεία Λειτουργία στην ιστορική Μονή της Παναγίας Σουμελά στην Τραπεζούντα του Πόντου. Προεξήρχε ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος και οι Μητροπολίτες Δράμας Παύλος και Βολοκαμάνσκ Ιλαρίωνας, παρουσία χιλιάδων πιστών.
Η πανήγυρης και η Θεία λειτουργία τελούνταν κάθε χρόνο για τα επόμενα πέντε χρόνια. Το 2016 όμως το μοναστήρι δεν δόθηκε για τις ετήσιες εκδηλώσεις, καθώς όπως ανακοίνωσαν οι τουρκικές αρχές, έπρεπε να γίνουν εργασίες συντήρησης και να αφαιρεθούν κομμάτια βράχου που απειλούσαν με καταστροφή το μνημείο. Μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει γνωστό πότε θα επιτραπούν και πάλι οι λατρευτικές εκδηλώσεις.
Παλαιά Ιερά Μονή Παναγίας Σουμελά στον Πόντο
|
|
Ανακαινισμένη Ιερά Μονή Παναγίας Σουμελά στον Πόντο
Νέα Ιερά Μονή Παναγίας Σουμελά στο Βέρμιο
Πηγές
https://www.panagiasoumela.gr/
https://www.trapezounta.gr/pontus/religion/churches-and-monasteries/405/
https://emvolos.gr/i-moni-tis-panagias-soymela-ston-ponto-i-poreia-toy-apo-to-836-sto-simera/
https://www.monastiria.gr/panagia-soumela/
https://sites.google.com/site/viopoulos2009/katingo/map
https://www.alexandria.gr/chartis-nomou/
https://www.panagiasoumela.gr/
https://www.trapezounta.gr/pontus/religion/churches-and-monasteries/405/
https://emvolos.gr/i-moni-tis-panagias-soymela-ston-ponto-i-poreia-toy-apo-to-836-sto-simera/
https://www.monastiria.gr/panagia-soumela/
https://sites.google.com/site/viopoulos2009/katingo/map
https://www.alexandria.gr/chartis-nomou/