Η ιστορία των Ποντιακών χορών
Οι Ποντιακοί χοροί είναι ενα αξιοσημείωτο στοιχείο από τον πολιτισμό των Ποντίων. Ας γνωρίσουμε όμως την ιστορία που κρύβεται πίσω από αυτούς τους χορούς και γενικότερα τα όργανα και τα τραγούδια που χρησιμοποιούνται για την υλοποίησή τους.
Αρχικά, ο Πόντος ήταν μια από τις πλουσιότερες ελληνικές περιοχές σε ποικιλία χορών και τραγουδιών. Οι χοροί που γνωρίζουμε ανέρχονται στους 57. Προφανώς, υπάρχουν κι άλλοι που δεν έχουν καταγραφεί ακόμα. Αυτός ο μεγάλος αριθμός οφείλεται στην ιδιαιτερότητα της μορφολογίας της γης του Πόντου. Η οροσειρά των Ποντιακών Άλπεων χωρίζει τον Πόντο σε ορεινό και παράλιο. Οι δύο περιοχές δυσκολεύτηκαν ως προς την επικοινωνία για τον προαναφερθέντα λόγο αλλά και γιατί υπάρχει μεγάλος αριθμός ποταμών και πηγών. Αυτό το γεγονός εξηγεί γιατί δημιουργήθηκαν διαφορετικοί χοροί αλλά και πολλές παραλλαγές.
Ο χορός για τους Πόντιους έχει ιδιαίτερη σημασία, γεγονός που προέρχεται από την μικρασιατική καταστροφή.
Αρχικά, ο Πόντος ήταν μια από τις πλουσιότερες ελληνικές περιοχές σε ποικιλία χορών και τραγουδιών. Οι χοροί που γνωρίζουμε ανέρχονται στους 57. Προφανώς, υπάρχουν κι άλλοι που δεν έχουν καταγραφεί ακόμα. Αυτός ο μεγάλος αριθμός οφείλεται στην ιδιαιτερότητα της μορφολογίας της γης του Πόντου. Η οροσειρά των Ποντιακών Άλπεων χωρίζει τον Πόντο σε ορεινό και παράλιο. Οι δύο περιοχές δυσκολεύτηκαν ως προς την επικοινωνία για τον προαναφερθέντα λόγο αλλά και γιατί υπάρχει μεγάλος αριθμός ποταμών και πηγών. Αυτό το γεγονός εξηγεί γιατί δημιουργήθηκαν διαφορετικοί χοροί αλλά και πολλές παραλλαγές.
Ο χορός για τους Πόντιους έχει ιδιαίτερη σημασία, γεγονός που προέρχεται από την μικρασιατική καταστροφή.
Μετά την καταστροφή δημιουργήθηκε μια συλλογική και κοινή πολιτισμική ταυτότητα μεταξύ των Ελλήνων και των Πόντιων με κοινά χαρακτηριστικά και ένα κοινό χορευτικό ρεπερτόριο. Οι Πόντιοι όμως μάθαιναν χορό από τα πρώτα τους βήματα! Η υπόθεση ήταν προσωπική για το κάθε παιδί καθώς δεν υπήρχε συγκεκριμένη ηλικία παρά μόνο πότε θα πάρει το θάρρος να χορέψει δημόσια. Οι χοροί υπήρχαν σε όλες τις χριστιανικές γιορτές: Χριστούγεννα, Πάσχα, Πρωτοχρονιά, Φώτα και ονομαστικές γιορτές.
Στους Ποντιακούς χορούς οι άντρες και οι γυναίκες σχηματίζουν κύκλο και πιάνονται από τους καρπούς. Χορεύουν με στητό το σώμα, τα πόδια ελαφρά ανοιχτά και τα χέρια είτε είναι υψωμένα είτε είναι με λυγισμένους τους αγκώνες. Πιστά ρυθμικές και συγχρονισμένες κινήσεις(κυρίως των γλουτών)και τα μικρά βήματα των ποδιών. Υπάρχει βέβαια και συνοδεία μουσικής από κεμεντζέ που παίζει ο κεμεντζετζής (λύραρης) ο οποίος με τη σειρά του στέκεται στο κέντρο του κύκλου, κατά τις υπαίθριες γιορτές. Η μουσική προέρχεται από Τουλούμ (ασκί,γκάιντα) και ταούλ (νταούλι,ζουρνά) ή κεμεντζέ και ντέφι.
Στους Ποντιακούς χορούς οι άντρες και οι γυναίκες σχηματίζουν κύκλο και πιάνονται από τους καρπούς. Χορεύουν με στητό το σώμα, τα πόδια ελαφρά ανοιχτά και τα χέρια είτε είναι υψωμένα είτε είναι με λυγισμένους τους αγκώνες. Πιστά ρυθμικές και συγχρονισμένες κινήσεις(κυρίως των γλουτών)και τα μικρά βήματα των ποδιών. Υπάρχει βέβαια και συνοδεία μουσικής από κεμεντζέ που παίζει ο κεμεντζετζής (λύραρης) ο οποίος με τη σειρά του στέκεται στο κέντρο του κύκλου, κατά τις υπαίθριες γιορτές. Η μουσική προέρχεται από Τουλούμ (ασκί,γκάιντα) και ταούλ (νταούλι,ζουρνά) ή κεμεντζέ και ντέφι.
Παρακάτω βρίσκονται όλοι οι ποντιακοί χοροί:
1. Ανεφορίτσας: Χορός της Γαλίαινας (ευρύτερη περιοχή Ματσούκας-Τραπεζούντας) μια μορφή σερανίτσας με μονό τικ.
ή Κιζέλα: Πήρε την ονομασία από τους στίχους του τραγουδιού "Κόρη κατήβα σο μαντρίν ελλύεν η κιζέλα".
2. Από παν και κα: Χορός της περιοχής Ματσούκας Τραπεζούντας που χορευότανε επιτόπια με μικρά πηδηχτά βήματα με πιάσιμο από τη μέση.
ή Καπικεέτκον: Όπως ονομαζόταν ο χορός στην περιοχή της Λιβεράς και χορευόταν με το σκοπό "εσκέρτε ο Γακούπ Αγάς".
ή Αγκαλιαστόν: Η ονομασία του Χορού στην Γαλίαινα (Ματσούκα).
3. Από πάν και κα: Χορός του Αγ-Ταγ-Μαντέν, περιοχή που βρίσκεται κοντά στην Άγκυρα (εσωτερική μετανάστευση στις αρχές του 1800 από την Αργυρούπολη).
ή τικ: Χορός που πιάνονταν από τους ώμους όπως το κότσαρι. Κάτι ανάμεσα σε χασαποσέρβικο και τικ.
4. Αλματσούκ: Χορός της περιοχής Καρς
ή Αρματσούκ
5. Ατσιαπάτ: Χορός που χορευότανε στα Πλάτανα κωμόπολη Δυτικά της Τραπεζούντας (στα τούρκικα ονομάζεται Akcapat) απ’όπου πήρε και το όνομά του. Την ίδια ονομασία συναντάμε και στη Ματσούκα, όπου χορευότανε και από γυναίκες.
6. Γέμουρα: Χωριό ανατολικά της Τραπεζούντας. Στην περιοχή Σεβάστειας χορευόταν σαν μία μορφή Τρυγώνας. Στα χωριά μεταξύ Γέμουρας - Τραπεζούντας χορευόταν σαν παραλλαγή του εταιρέ.
7. Γετίερε: Χορός της Αργυρούπολης του Πόντου.
ή Γεντίαρατς: Σημαίνει χορός των 7 διαγωνιζομένων γεντί=εφτά, αρατς=διαγωνισμός.
ή Γαντίαρα: Σημαίνει εφτά μικρά δρομάκια γεντί= εφτά, αρά =μικρός δρόμος.
8.Γιουβαρλαντούμ: Σημαίνει κατρακύλισμα. Χορός των περιοχών Αγ-Νταγ-Μαντέν και Σαμψούντας. Χορεύεται σε παραλλαγές με διαφορετική μουσική και σε άλλες περιοχές του Πόντου όπως Αργυρούπολη και Πάφρα. Ο πρώτος κρατάει μαντήλι και κάνει λαβύρινθο.
9.Διπάτ: Το όνομα του χορού στην Τραπεζούντα. Πήρε το όνομά του από τα δύο επιτόπια πατήματα.
ή Γιαβαστόν: Σημαίνει αργός χορός.
ή Κοδεσπενιακόν: Χορός της οικοδέσποινας.
ή Ομάλ Τραπεζούντας: Το όνομα του χορού στην Ελλάδα.
10. Διπλόν Κότς: Λέγεται ότι έχει την προέλευση του από την Αρμενία.
ή Τίταρα,
ή Τριπάτ: Η ονομασία πάρθηκε από τρία επιτόπια πατήματα της φτέρνας.
11. Διπλόν ομάλ: Χορός της Περιοχής του Κιουμούς Μαντέν (Μεταλλείο Σίμ) παραλλαγή του Κοτσιχτόν Ομάλ.
12. Εταιρέ: Πήρε το όνομά του από τον στίχο του τραγουδιού "πέρνιξον με έταιρε". Χορευότανε στην Τραπεζούντα.
13. Θανατί λάγκεμαν: Χορός της περιοχής Πάφρας. Είναι ο χορός με τον οποίο αυτοκτόνησαν οι κοπέλες που ήταν κλεισμένες στο κάστρο του ποταμού Άλυ για 48 ημέρες.
14. Θύμιγμα: Τελετουργικός χορός του γάμου. Χορεύεται από εφτά ζευγάρια με πρώτο το ζευγάρι των νεόνυμφων, και ένα μόνο (τεκ), κρατώντας λαμπάδες.
ή Εφτά ζευγάρια και το τεκ: Πήρε το όνομά του από τους στίχους του τραγουδιού "εφτά ζευγάρια και το τεκ κρατούνε τη λαμπάδα"
15. Καλόν κορίτς: Χορός της περιοχής Ματσούκας Τραπεζούντας. Μία μορφή σερανίτσας που πήρε το όνομα από τον στίχο του τραγουδιού "Καλόν κορίτς, καλόν κορίτς, καλόν κι εβλοημένον".
ή Παπόρ: Πήρε την ονομασία από τον στίχο του τραγουδιού "Μάνα τέρεν το παπόρ ντ' άσκεμα κουνίεται".
16. Κελ κιτ: Σημαίνει "έλα και φύγε" Κωμόπολη στα όρια Σεβάστειας-Κολωνίας (Νικόπολις). Ο χορός πάει στα αριστερά.
17. Κοριτσί χορόν: (Κισλάρ καϊτεσί), Χορός της περιοχής Πάφρας. Χορεύτηκε το 1680 στο κάστρο του ποταμού Aλυ (Κισλάρ καλέ) και συμβολίζει το δίλημμα αυτοκτονία ή παράδοση στους Τούρκους.
18. Κοτς: Χορευότανε σχεδόν σε όλο τον Πόντο με παραλλαγές στο κράτημα των χεριών. Στον Ανατολικό Πόντο κρατιότανε από τις παλάμες ενώ στο δυτικό από τους ώμους όπως το κότσαρι.
19. Κοτσαγκέλ: Χορευότανε στο τέλος της γαμήλιας διασκέδασης. Μ' αυτόν τον χορό αποχωρούσαν οι καλεσμένοι για τα σπίτια τους. Ο πρώτος κρατάει το μαντήλι.
20. Κοτσάκι: Αντικριστός ζευγαρωτός χορός της Νικόπολης (καρσιλαμάς)
ή Κετσέκ Κετσέκ: Ο ίδιος χορός με διαφορετική μουσική χορευότανε σε χωριά της Τραπεζούντας.
21. Κότσαρι: Χορός της περιοχής Κάρς, που οι χορευτές πιάνονται από τους ώμους.
22. Κοτσικτόν ομάλ: Χορευότανε σε μικρές παραλλαγές σε όλες σχεδόν τις περιοχές του Πόντου, όπου του δίνανε και ανάλογη ονομασία.
ή Εμπρ οπίς: Σημαίνει μπρος-πίσω.
ή Ομάλι: Η ονομασία στην περιοχή της Νικόπολις.
ή Τσαραχότ: Το όνομα του χορού στην περιοχή του Αγ-Νταγ-Μαντέν με μικρή παραλλαγή στα βήματα.
ή Φουλούρ: Η ονομασία του χορού σε χωριά της Ματσούκας.
ή Αργολαβάς: Η ονομασία του χορού στην Πάφρα.
ή Κερασουνταίϊκον: Τα τρία τελευταία ονόματα δόθηκαν στην Ελλάδα.
ή Ομάλ Κερασούντας,
ή Λάχανα: Πήρε το όνομα στην Ελλάδα από το τραγούδι 'Λάχανα πουλίμ' λάχανα".
23. Κούσερα: Χωριό κοντά στη Μονή Ιωάννη του Βαζελώνα. Μία μορφή τικ σε γρήγορο ρυθμό με τα χέρια κάτω.
ή Μοσκώφ: Η ονομασία του χορού στην Ελλάδα, χορευότανε από κάποιον ονόματι Μοσκοφίδη στη Θεσσαλονίκη, ο οποίος πρόσθεσε κάποιους αυτοσχεδιασμούς στον χορό. Από αυτόν πήρε και το όνομα.
24. Κωσταντίν Σάββας: (Οσμάν Αγάς). Φρούραρχος στρατηγός της Πάφρας-Σαμψούντας το 1202. Διαφώνησε με τον Αλέξιο Κομνηνό το 1204 μετά την κατάληψη της Κων/πολης από τους Φράγκους, θέλοντας να κάνει χωριστό κράτος στην περιοχή της Γεζελώνας (Πάφρα-Αμισός-Κάβζα κλπ.). Είναι παραλλαγή του Γιουβαρλαντούμ.
25. Λέτσι: Χορός της περιοχής Καρς. Παραλλαγή της λετσίνας σε αργό ρυθμό.
26. Λετσίνα: Χορός της περιοχής Καρς.
27. Μαντήλια: Χορός του Κιουμούς Μαντέν (Μεταλλείο Σιμ) Χορευότανε και στους γάμους, στον δρόμο μπροστά από το ζευγάρι.
28. Μαύρον πεγάδ: (Καρά Πουνάρ). Χωριό της Πάφρας.
29. Μαχαίρια: Χορός επίδειξης μαχαιριών. Αναφέρεται στην Κύρου Ανάβαση από τον Ξενοφώντα όταν χορεύτηκε από δύο Θράκες στην Ορντού (Κοτύωρα).
ή Tη μαχαιρί,
ή Πιτσάκ οϊνί: Η Τούρκικη ονομασία του χορού.
30. Μαχμόρ: Χορός της Νικόπολης (Αξί Κοϊ).
31. Μηλίτσα: Σημαίνει μικρή μηλιά.
32. Μητερίτσα: Χορός των παραλίων και των σαλονιών της Τραπεζούντας φερμένος από την Ευρώπη με τραγούδι στη Νεοελληνική γλώσσα (Καντρίλιες). Πήρε την ονομασία του από τον στίχο "Μητερίτσα μου γλυκιά έχω μια αγαπητικιά".
33. Μονόν Χορόν: (Τέκ καϊτέν) Χορός που χορευότανε από τους αντάρτες της Πάφρας.
34. Μουζενίτκον ή Κιμισχαναλίδικον: Η Μούζενα είναι χωριό της Αργυρούπολης. Κιουμουσχανέ είναι η Τούρκικη ονομασία της Αργυρούπολης.
35. Μωμογέρια: Υπάρχουν σε διάφορες παραλλαγές ακόμη και σαν θεατρικές παραστάσεις με Αριστοφανικό διάλογο (λαϊκά δρώμενα).
36. Ντολμέ ή Τσολμέ: Χορός της περιοχής Όφι (Ανατολικά της Τραπεζούντας).
37. Ομάλ Μονόν: Απλός χορός με έξι βήματα που δεν χρειάζεται ιδιαίτερη χορευτική ικανότητα και τον συναντάμε στην περιοχή Τσιμεράς στην Αργυρούπολη και στην Τραπεζούντα.
38. Ομάλ (Καρς): Ίδιος χορός με τον προηγούμενο με έντονο τρέμουλο στο σώμα.
ή Παϊπούρτ: Πόλη Νοτιοανατολικά της Τραπεζούντας έξω από τα όρια του διεκδικούμενου Πόντου του 1918-1922.
ή Τιζ: Ο ίδιος χορός σε πιο αργή μορφή στο Αγ Ντάγ Μαντέν.
39. Ούτσαϊ: Χορός της Νικόπολης με έντονο τρέμουλο με 10 βήματα. Αλλάζει η θέση των χεριών ανάλογα με την περιοχή που χορευόταν.
ή Ούτσαλτι: Σημαίνει 3-6 στα Τούρκικα.
ή Κουνιχτόν: Η ονομασία στο Αξι Κιοϊ Νικόπολης από το έντονο τρέμουλο στο σώμα.
ή Ομάλ Γαρασάρης: Η ονομασία στην Ελλάδα.
40. Πατούλα: Το όνομα του χορού στον Δυτικό Πόντο. Πήρε την ονομασία του από τον στίχο "Τη Πατούλας η μάνα, τ’εμόν η Καλομάνα".
ή Πιπιλομάτενα: Το όνομα του χορού στον Ανατολικό Πόντο. Πήρε την ονομασία του από τον στίχο: "Την Πιπιλομάτεναν, ούϊ ανάθεμά τεναν".
ή Κόρη Κοπέλα: Ο ίδιος χορός σε μικρή παραλλαγή με διαφορετική μουσική όπως ονομαζόταν στη Γαλίαινα.
41. Σαμσόν: Χορός της περιοχής Σαμψούντας.
42. Σαρικούζ: Θα πει ξανθό κορίτσι στα Τούρκικα. Λέγεται ότι είναι ο χορός του θερισμού. Υπάρχει σε διάφορες παραλλαγές, σε πολλέςπεριοχές του Πόντου.
43. Σέρρα: Ο ωραιότερος και διασημότερος χορός. Πήρε την ονομασία του από τον ποταμό Σέρρα. Υπάρχει σε διαφορετικές μορφές ανάλογα με την περιοχή.
ή Λάζικον: Το όνομα του χορού στην περιοχή του Όφεως όχι γιατί ήταν χορός των Λαζών αλλά γατί οι Οφλίδες είναι κάτοικοι της Λαζικής χώρας.
ή Τογιαλίδικον: Το όνομα του χορού στην περιοχή Τόνιας.
44. Σερανίτσα ή
Χαιρεανίτσα ή
Εικοσιένα ή
Αρμενίτσα: Χορός του Νοτιοανατολικού Πόντου. Πήρε το όνομά του από την περιοχή Χεροίανα όπου χορευόταν. Στην περιοχή της Αργυρούπολης.
45. Σιτόν: Μία μορφή ανάποδου μονού τικ. Χορευόταν στην Ιμέρα. Ο χορός πάει προς τα αριστερά.
46. Στενά Δρόμα (Ταρατσού Σοκακλάρ): Χορός της περιοχής Πάφρας.
47. Τάμσαρα: Χορός της Νικόπολις. Η μουσική είναι παραλλαγή της "πιπιλομάτενας". Χορευόταν στην Παλτσάνα-Νικόπολις.
48. Ταμσάρα: Χορός με βάση το Διπάτ. Χορευόταν στα χωριά της Άνω Ματσούκας και Αργυρούπολις. Η μουσική είναι παραλλαγή της "πιπιλομάτενας".
49. Τέρς (Αγ Ντάγ Μαντέν): Μία μορφή Τρυγώνας με ανάποδο λαβύρινθο. Ο χορός πάει προς τ’ αριστερά.
ή Γέμουρα: Έτσι ονομάζεται ο ίδιος χορός στην επαρχία Κακάτσης στην Αργυρούπολη.
50. Τερς (Κιουμούς Ματέν): Η τρυγώνα σε διαφορετική χορευτική και μουσική παραλλαγή. Ο χορός πάει προς τ’ αριστερά.
51. Τικ (Μονό): Χορός της Ματσούκας με έξι βήματα.
ή Διπλόν: Ο ίδιος χορός όπως ονομάζεται στην Γαλίαινα.
52. Τικ (Διπλόν) ή
Τικ Σο Γόνατον: Χορός που χορευόταν σε όλο σχεδόν τον Πόντο με δέκα (10) βήματα.
53. Τικ (Τρομαχτόν) ή
Λαγγευτόν: Χορευόταν ιδιαίτερα στα Κοτύωρα και στο Κάρς.
54. Τίταρα ή
Τετέ Αγάτς: Παραλλαγή του Γετιέρε σε βήματα και μουσική με βάση το Διπάτ. Χορός της Αργυρούπολης.
55. Τριπάτ: Χορός της Ανω Ματσούκας.
56. Τρυγώνα: Χορευόταν σε παραλλαγές σε διάφορες περιοχές του Πόντου. Πήρε το όνομά του από τον στίχο: "Ακεί πέραν σ’ορμανόπον η Τρυγώνα η Κορώνα".
57. Τυρφών (Τρύφωνας): Χορός της περιοχής Πάφρας. Ο Τρύφωνας ήταν υπαρκτό πρόσωπο (αρσούης) ο οποίος χόρευε πάντα ανάποδα.
1. Ανεφορίτσας: Χορός της Γαλίαινας (ευρύτερη περιοχή Ματσούκας-Τραπεζούντας) μια μορφή σερανίτσας με μονό τικ.
ή Κιζέλα: Πήρε την ονομασία από τους στίχους του τραγουδιού "Κόρη κατήβα σο μαντρίν ελλύεν η κιζέλα".
2. Από παν και κα: Χορός της περιοχής Ματσούκας Τραπεζούντας που χορευότανε επιτόπια με μικρά πηδηχτά βήματα με πιάσιμο από τη μέση.
ή Καπικεέτκον: Όπως ονομαζόταν ο χορός στην περιοχή της Λιβεράς και χορευόταν με το σκοπό "εσκέρτε ο Γακούπ Αγάς".
ή Αγκαλιαστόν: Η ονομασία του Χορού στην Γαλίαινα (Ματσούκα).
3. Από πάν και κα: Χορός του Αγ-Ταγ-Μαντέν, περιοχή που βρίσκεται κοντά στην Άγκυρα (εσωτερική μετανάστευση στις αρχές του 1800 από την Αργυρούπολη).
ή τικ: Χορός που πιάνονταν από τους ώμους όπως το κότσαρι. Κάτι ανάμεσα σε χασαποσέρβικο και τικ.
4. Αλματσούκ: Χορός της περιοχής Καρς
ή Αρματσούκ
5. Ατσιαπάτ: Χορός που χορευότανε στα Πλάτανα κωμόπολη Δυτικά της Τραπεζούντας (στα τούρκικα ονομάζεται Akcapat) απ’όπου πήρε και το όνομά του. Την ίδια ονομασία συναντάμε και στη Ματσούκα, όπου χορευότανε και από γυναίκες.
6. Γέμουρα: Χωριό ανατολικά της Τραπεζούντας. Στην περιοχή Σεβάστειας χορευόταν σαν μία μορφή Τρυγώνας. Στα χωριά μεταξύ Γέμουρας - Τραπεζούντας χορευόταν σαν παραλλαγή του εταιρέ.
7. Γετίερε: Χορός της Αργυρούπολης του Πόντου.
ή Γεντίαρατς: Σημαίνει χορός των 7 διαγωνιζομένων γεντί=εφτά, αρατς=διαγωνισμός.
ή Γαντίαρα: Σημαίνει εφτά μικρά δρομάκια γεντί= εφτά, αρά =μικρός δρόμος.
8.Γιουβαρλαντούμ: Σημαίνει κατρακύλισμα. Χορός των περιοχών Αγ-Νταγ-Μαντέν και Σαμψούντας. Χορεύεται σε παραλλαγές με διαφορετική μουσική και σε άλλες περιοχές του Πόντου όπως Αργυρούπολη και Πάφρα. Ο πρώτος κρατάει μαντήλι και κάνει λαβύρινθο.
9.Διπάτ: Το όνομα του χορού στην Τραπεζούντα. Πήρε το όνομά του από τα δύο επιτόπια πατήματα.
ή Γιαβαστόν: Σημαίνει αργός χορός.
ή Κοδεσπενιακόν: Χορός της οικοδέσποινας.
ή Ομάλ Τραπεζούντας: Το όνομα του χορού στην Ελλάδα.
10. Διπλόν Κότς: Λέγεται ότι έχει την προέλευση του από την Αρμενία.
ή Τίταρα,
ή Τριπάτ: Η ονομασία πάρθηκε από τρία επιτόπια πατήματα της φτέρνας.
11. Διπλόν ομάλ: Χορός της Περιοχής του Κιουμούς Μαντέν (Μεταλλείο Σίμ) παραλλαγή του Κοτσιχτόν Ομάλ.
12. Εταιρέ: Πήρε το όνομά του από τον στίχο του τραγουδιού "πέρνιξον με έταιρε". Χορευότανε στην Τραπεζούντα.
13. Θανατί λάγκεμαν: Χορός της περιοχής Πάφρας. Είναι ο χορός με τον οποίο αυτοκτόνησαν οι κοπέλες που ήταν κλεισμένες στο κάστρο του ποταμού Άλυ για 48 ημέρες.
14. Θύμιγμα: Τελετουργικός χορός του γάμου. Χορεύεται από εφτά ζευγάρια με πρώτο το ζευγάρι των νεόνυμφων, και ένα μόνο (τεκ), κρατώντας λαμπάδες.
ή Εφτά ζευγάρια και το τεκ: Πήρε το όνομά του από τους στίχους του τραγουδιού "εφτά ζευγάρια και το τεκ κρατούνε τη λαμπάδα"
15. Καλόν κορίτς: Χορός της περιοχής Ματσούκας Τραπεζούντας. Μία μορφή σερανίτσας που πήρε το όνομα από τον στίχο του τραγουδιού "Καλόν κορίτς, καλόν κορίτς, καλόν κι εβλοημένον".
ή Παπόρ: Πήρε την ονομασία από τον στίχο του τραγουδιού "Μάνα τέρεν το παπόρ ντ' άσκεμα κουνίεται".
16. Κελ κιτ: Σημαίνει "έλα και φύγε" Κωμόπολη στα όρια Σεβάστειας-Κολωνίας (Νικόπολις). Ο χορός πάει στα αριστερά.
17. Κοριτσί χορόν: (Κισλάρ καϊτεσί), Χορός της περιοχής Πάφρας. Χορεύτηκε το 1680 στο κάστρο του ποταμού Aλυ (Κισλάρ καλέ) και συμβολίζει το δίλημμα αυτοκτονία ή παράδοση στους Τούρκους.
18. Κοτς: Χορευότανε σχεδόν σε όλο τον Πόντο με παραλλαγές στο κράτημα των χεριών. Στον Ανατολικό Πόντο κρατιότανε από τις παλάμες ενώ στο δυτικό από τους ώμους όπως το κότσαρι.
19. Κοτσαγκέλ: Χορευότανε στο τέλος της γαμήλιας διασκέδασης. Μ' αυτόν τον χορό αποχωρούσαν οι καλεσμένοι για τα σπίτια τους. Ο πρώτος κρατάει το μαντήλι.
20. Κοτσάκι: Αντικριστός ζευγαρωτός χορός της Νικόπολης (καρσιλαμάς)
ή Κετσέκ Κετσέκ: Ο ίδιος χορός με διαφορετική μουσική χορευότανε σε χωριά της Τραπεζούντας.
21. Κότσαρι: Χορός της περιοχής Κάρς, που οι χορευτές πιάνονται από τους ώμους.
22. Κοτσικτόν ομάλ: Χορευότανε σε μικρές παραλλαγές σε όλες σχεδόν τις περιοχές του Πόντου, όπου του δίνανε και ανάλογη ονομασία.
ή Εμπρ οπίς: Σημαίνει μπρος-πίσω.
ή Ομάλι: Η ονομασία στην περιοχή της Νικόπολις.
ή Τσαραχότ: Το όνομα του χορού στην περιοχή του Αγ-Νταγ-Μαντέν με μικρή παραλλαγή στα βήματα.
ή Φουλούρ: Η ονομασία του χορού σε χωριά της Ματσούκας.
ή Αργολαβάς: Η ονομασία του χορού στην Πάφρα.
ή Κερασουνταίϊκον: Τα τρία τελευταία ονόματα δόθηκαν στην Ελλάδα.
ή Ομάλ Κερασούντας,
ή Λάχανα: Πήρε το όνομα στην Ελλάδα από το τραγούδι 'Λάχανα πουλίμ' λάχανα".
23. Κούσερα: Χωριό κοντά στη Μονή Ιωάννη του Βαζελώνα. Μία μορφή τικ σε γρήγορο ρυθμό με τα χέρια κάτω.
ή Μοσκώφ: Η ονομασία του χορού στην Ελλάδα, χορευότανε από κάποιον ονόματι Μοσκοφίδη στη Θεσσαλονίκη, ο οποίος πρόσθεσε κάποιους αυτοσχεδιασμούς στον χορό. Από αυτόν πήρε και το όνομα.
24. Κωσταντίν Σάββας: (Οσμάν Αγάς). Φρούραρχος στρατηγός της Πάφρας-Σαμψούντας το 1202. Διαφώνησε με τον Αλέξιο Κομνηνό το 1204 μετά την κατάληψη της Κων/πολης από τους Φράγκους, θέλοντας να κάνει χωριστό κράτος στην περιοχή της Γεζελώνας (Πάφρα-Αμισός-Κάβζα κλπ.). Είναι παραλλαγή του Γιουβαρλαντούμ.
25. Λέτσι: Χορός της περιοχής Καρς. Παραλλαγή της λετσίνας σε αργό ρυθμό.
26. Λετσίνα: Χορός της περιοχής Καρς.
27. Μαντήλια: Χορός του Κιουμούς Μαντέν (Μεταλλείο Σιμ) Χορευότανε και στους γάμους, στον δρόμο μπροστά από το ζευγάρι.
28. Μαύρον πεγάδ: (Καρά Πουνάρ). Χωριό της Πάφρας.
29. Μαχαίρια: Χορός επίδειξης μαχαιριών. Αναφέρεται στην Κύρου Ανάβαση από τον Ξενοφώντα όταν χορεύτηκε από δύο Θράκες στην Ορντού (Κοτύωρα).
ή Tη μαχαιρί,
ή Πιτσάκ οϊνί: Η Τούρκικη ονομασία του χορού.
30. Μαχμόρ: Χορός της Νικόπολης (Αξί Κοϊ).
31. Μηλίτσα: Σημαίνει μικρή μηλιά.
32. Μητερίτσα: Χορός των παραλίων και των σαλονιών της Τραπεζούντας φερμένος από την Ευρώπη με τραγούδι στη Νεοελληνική γλώσσα (Καντρίλιες). Πήρε την ονομασία του από τον στίχο "Μητερίτσα μου γλυκιά έχω μια αγαπητικιά".
33. Μονόν Χορόν: (Τέκ καϊτέν) Χορός που χορευότανε από τους αντάρτες της Πάφρας.
34. Μουζενίτκον ή Κιμισχαναλίδικον: Η Μούζενα είναι χωριό της Αργυρούπολης. Κιουμουσχανέ είναι η Τούρκικη ονομασία της Αργυρούπολης.
35. Μωμογέρια: Υπάρχουν σε διάφορες παραλλαγές ακόμη και σαν θεατρικές παραστάσεις με Αριστοφανικό διάλογο (λαϊκά δρώμενα).
36. Ντολμέ ή Τσολμέ: Χορός της περιοχής Όφι (Ανατολικά της Τραπεζούντας).
37. Ομάλ Μονόν: Απλός χορός με έξι βήματα που δεν χρειάζεται ιδιαίτερη χορευτική ικανότητα και τον συναντάμε στην περιοχή Τσιμεράς στην Αργυρούπολη και στην Τραπεζούντα.
38. Ομάλ (Καρς): Ίδιος χορός με τον προηγούμενο με έντονο τρέμουλο στο σώμα.
ή Παϊπούρτ: Πόλη Νοτιοανατολικά της Τραπεζούντας έξω από τα όρια του διεκδικούμενου Πόντου του 1918-1922.
ή Τιζ: Ο ίδιος χορός σε πιο αργή μορφή στο Αγ Ντάγ Μαντέν.
39. Ούτσαϊ: Χορός της Νικόπολης με έντονο τρέμουλο με 10 βήματα. Αλλάζει η θέση των χεριών ανάλογα με την περιοχή που χορευόταν.
ή Ούτσαλτι: Σημαίνει 3-6 στα Τούρκικα.
ή Κουνιχτόν: Η ονομασία στο Αξι Κιοϊ Νικόπολης από το έντονο τρέμουλο στο σώμα.
ή Ομάλ Γαρασάρης: Η ονομασία στην Ελλάδα.
40. Πατούλα: Το όνομα του χορού στον Δυτικό Πόντο. Πήρε την ονομασία του από τον στίχο "Τη Πατούλας η μάνα, τ’εμόν η Καλομάνα".
ή Πιπιλομάτενα: Το όνομα του χορού στον Ανατολικό Πόντο. Πήρε την ονομασία του από τον στίχο: "Την Πιπιλομάτεναν, ούϊ ανάθεμά τεναν".
ή Κόρη Κοπέλα: Ο ίδιος χορός σε μικρή παραλλαγή με διαφορετική μουσική όπως ονομαζόταν στη Γαλίαινα.
41. Σαμσόν: Χορός της περιοχής Σαμψούντας.
42. Σαρικούζ: Θα πει ξανθό κορίτσι στα Τούρκικα. Λέγεται ότι είναι ο χορός του θερισμού. Υπάρχει σε διάφορες παραλλαγές, σε πολλέςπεριοχές του Πόντου.
43. Σέρρα: Ο ωραιότερος και διασημότερος χορός. Πήρε την ονομασία του από τον ποταμό Σέρρα. Υπάρχει σε διαφορετικές μορφές ανάλογα με την περιοχή.
ή Λάζικον: Το όνομα του χορού στην περιοχή του Όφεως όχι γιατί ήταν χορός των Λαζών αλλά γατί οι Οφλίδες είναι κάτοικοι της Λαζικής χώρας.
ή Τογιαλίδικον: Το όνομα του χορού στην περιοχή Τόνιας.
44. Σερανίτσα ή
Χαιρεανίτσα ή
Εικοσιένα ή
Αρμενίτσα: Χορός του Νοτιοανατολικού Πόντου. Πήρε το όνομά του από την περιοχή Χεροίανα όπου χορευόταν. Στην περιοχή της Αργυρούπολης.
45. Σιτόν: Μία μορφή ανάποδου μονού τικ. Χορευόταν στην Ιμέρα. Ο χορός πάει προς τα αριστερά.
46. Στενά Δρόμα (Ταρατσού Σοκακλάρ): Χορός της περιοχής Πάφρας.
47. Τάμσαρα: Χορός της Νικόπολις. Η μουσική είναι παραλλαγή της "πιπιλομάτενας". Χορευόταν στην Παλτσάνα-Νικόπολις.
48. Ταμσάρα: Χορός με βάση το Διπάτ. Χορευόταν στα χωριά της Άνω Ματσούκας και Αργυρούπολις. Η μουσική είναι παραλλαγή της "πιπιλομάτενας".
49. Τέρς (Αγ Ντάγ Μαντέν): Μία μορφή Τρυγώνας με ανάποδο λαβύρινθο. Ο χορός πάει προς τ’ αριστερά.
ή Γέμουρα: Έτσι ονομάζεται ο ίδιος χορός στην επαρχία Κακάτσης στην Αργυρούπολη.
50. Τερς (Κιουμούς Ματέν): Η τρυγώνα σε διαφορετική χορευτική και μουσική παραλλαγή. Ο χορός πάει προς τ’ αριστερά.
51. Τικ (Μονό): Χορός της Ματσούκας με έξι βήματα.
ή Διπλόν: Ο ίδιος χορός όπως ονομάζεται στην Γαλίαινα.
52. Τικ (Διπλόν) ή
Τικ Σο Γόνατον: Χορός που χορευόταν σε όλο σχεδόν τον Πόντο με δέκα (10) βήματα.
53. Τικ (Τρομαχτόν) ή
Λαγγευτόν: Χορευόταν ιδιαίτερα στα Κοτύωρα και στο Κάρς.
54. Τίταρα ή
Τετέ Αγάτς: Παραλλαγή του Γετιέρε σε βήματα και μουσική με βάση το Διπάτ. Χορός της Αργυρούπολης.
55. Τριπάτ: Χορός της Ανω Ματσούκας.
56. Τρυγώνα: Χορευόταν σε παραλλαγές σε διάφορες περιοχές του Πόντου. Πήρε το όνομά του από τον στίχο: "Ακεί πέραν σ’ορμανόπον η Τρυγώνα η Κορώνα".
57. Τυρφών (Τρύφωνας): Χορός της περιοχής Πάφρας. Ο Τρύφωνας ήταν υπαρκτό πρόσωπο (αρσούης) ο οποίος χόρευε πάντα ανάποδα.
Πηγές
Makthes.gr
epontos.blogspot.com
Βικιπαίδεια
Ποντιακός Ελληνισμός, 30 αιώνες ιστορίας (2022), Η Καθημερινή ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ, σελ. 31-34
Makthes.gr
epontos.blogspot.com
Βικιπαίδεια
Ποντιακός Ελληνισμός, 30 αιώνες ιστορίας (2022), Η Καθημερινή ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ, σελ. 31-34