Ποντιακά ήθη και έθιμα
Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών του 1922, κατέφθασαν στην Ελλάδα οι Έλληνες του Πόντου φέρνοντας μαζί τους τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις τους. Τα ήθη και έθιμα που εκδηλώνονταν και ρύθμιζαν κάθε τομέα της ζωής των Ποντίων από τις θρησκευτικές γιορτές έως την οικογενειακή ζωή και απεικονίζουν τις συνήθειες της δικής τους κοινωνίας, διατηρήθηκαν με την παράδοση από γενιά σε γενιά.
Αξίζει να αναφερθεί πως στην ελληνική μυθολογία, η ονομασία “Πόντος” είναι γνωστή ως μια θεότητα που προσωποποιεί το υγρό στοιχείο και την ανοικτή θάλασσα. Εμφανίζεται σαν γιος της αρχέγονης θεότητας Γαίας και πατέρας του Νηρέα. Ο δε Όμηρος ερμηνεύει τη λέξη ως θάλασσα, ανοιχτή και πλατιά.
Οι Πόντιοι χαρακτηρίζονται από τα έντονα στοιχεία παράδοσης και εθίμων που μετέφεραν μαζί τους στην Ελλάδα. Οι χοροί, η ποντιακή διάλεκτος και κάποια από τα έθιμα διατηρούνται μέχρι και σήμερα.
Αξίζει να αναφερθεί πως στην ελληνική μυθολογία, η ονομασία “Πόντος” είναι γνωστή ως μια θεότητα που προσωποποιεί το υγρό στοιχείο και την ανοικτή θάλασσα. Εμφανίζεται σαν γιος της αρχέγονης θεότητας Γαίας και πατέρας του Νηρέα. Ο δε Όμηρος ερμηνεύει τη λέξη ως θάλασσα, ανοιχτή και πλατιά.
Οι Πόντιοι χαρακτηρίζονται από τα έντονα στοιχεία παράδοσης και εθίμων που μετέφεραν μαζί τους στην Ελλάδα. Οι χοροί, η ποντιακή διάλεκτος και κάποια από τα έθιμα διατηρούνται μέχρι και σήμερα.
Το Ταφικό έθιμο των Ποντίων
Κάποιος που δεν έχει σχέση με την Ποντιακή παράδοση, ίσως θεωρήσει το έθιμο μακάβριο. Αλλά αυτή η μέρα για τους Ποντίους είναι ημέρα Ανάστασης! Η μέρα αυτή συμβολίζει την Ανάσταση κι όχι το πένθος. Το ταφικό έθιμο με τις αρχαιοελληνικές ρίζες είναι συνδεδεμένο άρρηκτα με την Ποντιακή παράδοση. Το έθιμο αυτό σημαίνει τιμή στη μνήμη των δικών τους νεκρών, στη μνήμη των προγόνων τους. Η παράδοση ήθελε τις ψυχές να ανεβαίνουν από τον Άδη την ημέρα της Ανάστασης και να παραμένουν στη γη έως και την Πεντηκοστή. Οι Πόντιοι πάντα ήταν εξοικειωμένοι με το θάνατο!
Η Καθαρή Δευτέρα του Πόντου
Στον Πόντο η Καθαρή Δευτέρα δεν ήταν ημέρα γλεντιού και πετάγματος αετού. Ήταν ημέρα γενικού καθαρισμού όλων των σκευών και αντικειμένων που είχαν σχέση με το φαγητό. Για τον τελειότερο καθαρισμό χρησιμοποιούσαν την κατενή. Η κατενή είναι η γνωστή στους παλαιότερους αλισίβα. Σε ένα καζάνι έβραζαν νερό με στάχτη και μ’ αυτό καθάριζαν τα μεταλλικά και ξύλινα σκεύη και αντικείμενα. Τα κρεατοκούρα, τα ξύλινα κούτσουρα που επάνω έκοβαν τα κρέατα και έφτιαχναν και κιμά, όχι μόνο τα έπλεναν αλλά και τα έξυναν με αιχμηρά εργαλεία για να εξαφανιστεί κάθε ίχνος λίπους που ενδεχομένως είχε εισχωρήσει στο ξύλο. Παρομοίως έξυναν και τα κοβλάκια (ξύλινα δοχεία για βούτυρο) και τα καρσάνια (ξύλινες λεκάνες). Τα χάλκινα σκεύη αφού τα έπλεναν, τα έτριβαν με στάχτη για να γυαλίσουν. Επί πλέον καθάριζαν και τα διάφορα στρωσίδια του σπιτιού.
Η Κυριακή των Βαΐων στο Πόντο
Στον Πόντο αλλά και στα μέρη που εγκαταστάθηκαν οι Πόντιοι, μέχρι και τη δεκαετία του ’60, την Κυριακή των Βαΐων τα παιδιά περιφέρονταν στα σπίτια και έψελναν τα παρακάτω:
Βάϊ βάϊ το βαγιό τρώγω ψάρι και κολιό
και την άλλεν Κερεκήν τρώγω κόκκινον ωβόν.
Βάϊ βάϊ το βαΐ τρώγω ψάρι και χαψί
και την άλλεν Κερεκήν τρώγω το Παχύν τ’ αρνί.
Το φιλοδώρημα ήταν συνήθως καραμέλες ή στην καλύτερη των περιπτώσεων αυγά. Πολλές φορές όμως λόγω της φτώχειας έδιναν στα παιδιά βρασμένο καρπό καλαμποκιού το οποίο ονομαζόταν «τσιγκούλια».
Στο τέλος λοιπόν του ψαλμού προέτρεπαν τα παιδιά τους οικοδεσπότες να μην τους δώσουν «τσιγκούλια» αλλά αυγά λέγοντας:
Τα ωβά τ’ εμέτερα τα τσιγκούλια τ’ εσέτερα.
Βάϊ βάϊ το βαγιό τρώγω ψάρι και κολιό
και την άλλεν Κερεκήν τρώγω κόκκινον ωβόν.
Βάϊ βάϊ το βαΐ τρώγω ψάρι και χαψί
και την άλλεν Κερεκήν τρώγω το Παχύν τ’ αρνί.
Το φιλοδώρημα ήταν συνήθως καραμέλες ή στην καλύτερη των περιπτώσεων αυγά. Πολλές φορές όμως λόγω της φτώχειας έδιναν στα παιδιά βρασμένο καρπό καλαμποκιού το οποίο ονομαζόταν «τσιγκούλια».
Στο τέλος λοιπόν του ψαλμού προέτρεπαν τα παιδιά τους οικοδεσπότες να μην τους δώσουν «τσιγκούλια» αλλά αυγά λέγοντας:
Τα ωβά τ’ εμέτερα τα τσιγκούλια τ’ εσέτερα.