Χρύσανθος Φιλιππίδης
Ο Χρύσανθος Φιλιππίδης ήταν Μητροπολίτης Τραπεζούντος (1913-1925) και αρχιεπίσκοπος Αθηνών (1938-1941). Πρόκειται για έναν ιεράρχη, ο οποίος αφενός διαδραματίζει σημαντικό ρόλο σε μια από τις πιο κρίσιμες περιόδους του Ποντιακού κόσμου, αφετέρου διακρίθηκε ως κορυφαίος εκκλησιαστικός λόγιος για το πνευματικό έργο και ήθος του.
Τα παιδικά χρόνια και οι σπουδές του
Ο κατά κόσμον Χαρίλαος Φιλιππίδης, γιος του Ζήση Φίλιογλου, γεννήθηκε στην Κομοτηνή τον Μαρτίο του 1881. Η πρόωρη απώλεια του πατέρα του και των δυο αδελφών του δημιούργησε σημαντικό τραύμα σε εκείνον ,αλλά και αίσθημα ευθύνης στην τρυφερή ψυχή του Χαρίλαου. Η χήρα μητέρα του, επιφορτισμένη με την ανατροφή των τριών παιδιών της, είχε μοναδικό προστάτη και συμπαραστάτη τον αδελφό της Γιάγκο Καραμπάση και, κυρίως, την αδελφή της Λαμπρινή Πέγιου.
Έχοντας ολοκληρώσει την εγκύκλιο μόρφωση στην Κομοτηνή συνεχίζει τις σπουδές του στην Κωνσταντινούπολη, στην περίφημη Θεολογική Σχολή της Χάλκης (1897-1903) όπου διακρίνεται για τις επιδόσεις και το ήθος του.
Μετά το πέρας των σπουδών του και με τις συστάσεις του Μητροπολίτη Ξάνθης Ιωακείμ Σγουρού προς τον Μητροπολίτη Τραπεζούντας Κωνστάντιον Καρατζόπουλο, χειροτονείται αρχιδιάκονος στην Ιερά Μητρόπολη Τραπεζούντος. Διορίζεται καθηγητής των Θρησκευτικών στο Φροντιστήριο της πόλης και ιεροκήρυκας. Το 1904 αναλαμβάνει τα καθήκοντα του Γενικού Επιτρόπου του Μητροπολίτου Τραπεζούντος. Οι επιτυχίες του στην επίλυση των προβλημάτων που προέκυπταν ανάμεσα στις σχέσεις χριστιανών και μουσουλμάνων (βίαιοι εξισλαμισμοί, αναίτιες διώξεις Ελλήνων κ.ά.), καθώς και οι αναμφισβήτητες διοικητικές του ικανότητες, ανυψώνουν το γόητρο του νεαρού Επιτρόπου, ο οποίος αφοσιώνεται ολοκληρωτικά στις όλο και μεγαλύτερες απαιτήσεις της μητρόπολης. Ο αναπάντεχος θάνατος της αγαπημένης του μητέρας τον Μάιο του 1905 τον βρίσκει στην Τραπεζούντα.
Ο θάνατος του Μητροπολίτη Τραπεζούντος δύο μήνες μετά συγκλονίζει την πόλη. Ο Χρύσανθος καταβεβλημένος ήδη από το πένθος για την απώλεια της μητέρας του και θέλοντας να αποφύγει την εμπλοκή στη διαδικασία διαδοχής του, αρχίζει περιοδεία στα απομακρυσμένα μοναστήρια του Πόντου. Συνειδητοποιώντας ότι δαπανά όλη του τη δημιουργικότητα στις ολοέν αυξανόμενες υποχρεώσεις (Έξαρχος Μονής Σουμελά, καθηγητής στο Φροντιστήριο Τραπεζούντος, Αρχιερατικός Επίτροπος) αποφασίζει, στο τέλος της σχολικής χρονιάς το 1907 να παραιτηθεί από τα καθήκοντα για να αφοσιωθεί στο αντικείμενο που τον είλκυε και στο οποίο είχε διαπρέψει. Αποφασίζει να συνεχίσει τις ανώτερες σπουδές του στην "Εσπερία" και ειδικότερα στη Λειψία. Τα έξοδα της εκεί παραμονής του εξασφάλισε από τους Τραπεζούντιους φίλους και στυλοβάτες της ελληνικής κοινότητας, Γεώργιο Φωστηρόπουλο και Κωνσταντίνο Θεοφύλακτο. Πρώτος του σταθμός η Βιέννη όπου παρακολουθεί μαθήματα φιλοσοφίας, κανονικού δικαίου και γλωσσολογίας.
Γνωρίζει τον Κωνσταντίνο Χατζόπουλο όπου συνδέεται φιλικά μαζί του. Είχε πάντα σχέσεις με ανθρώπους του πνεύματος. Είναι γνωστή η ευρύτητα πνεύματος, η βαθιά καλλιέργεια και η αγάπη του Χρύσανθου για την τέχνη. Τα επόμενα χρόνια συνεχίζει τις σπουδές του στην Ελβετία όπου είχε τη δυνατότητα να παρακολουθήσει μαθήματα κοινωνιολογίας αλλά και χάρη σε μια σύμπτωση να γνωριστεί με τη μουσικολόγο Μέλπω Μερλιέ, ιδρύτρια του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών.
Τα παιδικά χρόνια και οι σπουδές του
Ο κατά κόσμον Χαρίλαος Φιλιππίδης, γιος του Ζήση Φίλιογλου, γεννήθηκε στην Κομοτηνή τον Μαρτίο του 1881. Η πρόωρη απώλεια του πατέρα του και των δυο αδελφών του δημιούργησε σημαντικό τραύμα σε εκείνον ,αλλά και αίσθημα ευθύνης στην τρυφερή ψυχή του Χαρίλαου. Η χήρα μητέρα του, επιφορτισμένη με την ανατροφή των τριών παιδιών της, είχε μοναδικό προστάτη και συμπαραστάτη τον αδελφό της Γιάγκο Καραμπάση και, κυρίως, την αδελφή της Λαμπρινή Πέγιου.
Έχοντας ολοκληρώσει την εγκύκλιο μόρφωση στην Κομοτηνή συνεχίζει τις σπουδές του στην Κωνσταντινούπολη, στην περίφημη Θεολογική Σχολή της Χάλκης (1897-1903) όπου διακρίνεται για τις επιδόσεις και το ήθος του.
Μετά το πέρας των σπουδών του και με τις συστάσεις του Μητροπολίτη Ξάνθης Ιωακείμ Σγουρού προς τον Μητροπολίτη Τραπεζούντας Κωνστάντιον Καρατζόπουλο, χειροτονείται αρχιδιάκονος στην Ιερά Μητρόπολη Τραπεζούντος. Διορίζεται καθηγητής των Θρησκευτικών στο Φροντιστήριο της πόλης και ιεροκήρυκας. Το 1904 αναλαμβάνει τα καθήκοντα του Γενικού Επιτρόπου του Μητροπολίτου Τραπεζούντος. Οι επιτυχίες του στην επίλυση των προβλημάτων που προέκυπταν ανάμεσα στις σχέσεις χριστιανών και μουσουλμάνων (βίαιοι εξισλαμισμοί, αναίτιες διώξεις Ελλήνων κ.ά.), καθώς και οι αναμφισβήτητες διοικητικές του ικανότητες, ανυψώνουν το γόητρο του νεαρού Επιτρόπου, ο οποίος αφοσιώνεται ολοκληρωτικά στις όλο και μεγαλύτερες απαιτήσεις της μητρόπολης. Ο αναπάντεχος θάνατος της αγαπημένης του μητέρας τον Μάιο του 1905 τον βρίσκει στην Τραπεζούντα.
Ο θάνατος του Μητροπολίτη Τραπεζούντος δύο μήνες μετά συγκλονίζει την πόλη. Ο Χρύσανθος καταβεβλημένος ήδη από το πένθος για την απώλεια της μητέρας του και θέλοντας να αποφύγει την εμπλοκή στη διαδικασία διαδοχής του, αρχίζει περιοδεία στα απομακρυσμένα μοναστήρια του Πόντου. Συνειδητοποιώντας ότι δαπανά όλη του τη δημιουργικότητα στις ολοέν αυξανόμενες υποχρεώσεις (Έξαρχος Μονής Σουμελά, καθηγητής στο Φροντιστήριο Τραπεζούντος, Αρχιερατικός Επίτροπος) αποφασίζει, στο τέλος της σχολικής χρονιάς το 1907 να παραιτηθεί από τα καθήκοντα για να αφοσιωθεί στο αντικείμενο που τον είλκυε και στο οποίο είχε διαπρέψει. Αποφασίζει να συνεχίσει τις ανώτερες σπουδές του στην "Εσπερία" και ειδικότερα στη Λειψία. Τα έξοδα της εκεί παραμονής του εξασφάλισε από τους Τραπεζούντιους φίλους και στυλοβάτες της ελληνικής κοινότητας, Γεώργιο Φωστηρόπουλο και Κωνσταντίνο Θεοφύλακτο. Πρώτος του σταθμός η Βιέννη όπου παρακολουθεί μαθήματα φιλοσοφίας, κανονικού δικαίου και γλωσσολογίας.
Γνωρίζει τον Κωνσταντίνο Χατζόπουλο όπου συνδέεται φιλικά μαζί του. Είχε πάντα σχέσεις με ανθρώπους του πνεύματος. Είναι γνωστή η ευρύτητα πνεύματος, η βαθιά καλλιέργεια και η αγάπη του Χρύσανθου για την τέχνη. Τα επόμενα χρόνια συνεχίζει τις σπουδές του στην Ελβετία όπου είχε τη δυνατότητα να παρακολουθήσει μαθήματα κοινωνιολογίας αλλά και χάρη σε μια σύμπτωση να γνωριστεί με τη μουσικολόγο Μέλπω Μερλιέ, ιδρύτρια του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών.
Η επιστροφή, η εκκλησιαστική αλήθεια, η άνοδος στον μητροπολιτικό θρόνο
Ο Χρύσανθος επιστρέφει στην κωνσταντινούπολη το 1911. Διορίζεται Αρχειοφύλακας του Οικουμενικού Πατριαρχείου και διευθυντής -αρχισυντάκτης της Εκκλησιαστικής Αλήθειας, του επίσημου δημοσιογραφικού οργάνου του πατριαρχείου. Την επόμενη χρόνια αρχιμανδρίτης όπως είναι, στέλνεται ως έξαρχος στην Βενετία για να μελετήσει τα προβλήματα της εκεί ορθόδοξους κοινότητος. Στις 18 Μαΐου 1913 εκλέγεται ο Χρύσανθος Μητροπολίτης Τραπεζούντος. Με τη στρατηγική του οπτική γωνία και με τις εντολές που έδωσε στους Έλληνες διοικητές των γειτονικών περιοχών, αντιλήφθηκε ότι ματαιωνόταν η εκτόπιση στα βάθη της Μεσογείου.
Ηγετική θέση του Μητροπολίτη
Τον Απριλίο του 1916 οι Ρώσοι πλησιάζουν στην Τραπεζούντα. Οι τουρκικές αρχές αποχωρούν δίνοντας στον Χρύσανθο την προσωρινή διοίκηση Ελλήνων και Τούρκων, τη διατήρηση της τάξης των χριστιανών και των μουσουλμάνων. Οι ρώσοι όταν καταλαμβάνουν την πόλη δίνουν στον Χρύσανθο τον απόλυτο έλεγχο της πόλης αναγνωρίζοντας τις ικανότητές του.
Το 1919 ο Χρύσανθος μεταβαίνει στο Παρίσι ως μέλος τριμελούς επιτροπής, εκπροσωπώντας τον μικρασιατικό ελληνισμό και στη Διάσκεψη ειρήνης.
Το 1920 ταξιδεύει στην Τιφλίδα όπου εργάζεται για την επανασύσταση την ορθόδοξης εκκλησίας στη χώρα. Φτάνει στο Ερεβάν όπου διαπραγματεύεται για τη δημιουργία Ποντοαρμενικής Ομοσπονδίας. Στις 20 Σεπτεμβρίου 1920 καταδικάζεται από το κεμαλικό Δικαστήριο Ανεξαρτησίας. Το 1922 ο Εθνάρχης αναγκάζεται να φύγει από την εγκαταλελειμμένη από τους συμμάχους Πόλη και να εγκατασταθεί στην Αθήνα, όπου το 1926 ορίζεται αποκρισάριος του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Από το 1928 μέχρι και τον θάνατό του το 1949, εχρημάτισε πρόεδρος της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών, ενώ υπήρξε ιδρυτικό μέλος του διεθνούς κύρους επιστημονικού περιοδικού "Αρχείον Πόντου". Το 1937 αναγορεύεται επίτιμος Διδάκτωρ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και πιο συγκεκριμένα στη Θεολογική Σχολή, για το συγγραφικό και κοινωνικό έργο του. Τον Δεκέμβριο του 1938 εκλέγεται Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος.
Στις 27 Απριλίου 1941 οι Γερμανοί εισήλθαν στην Αθήνα ως κατακτητές. Ο Χρύσανθος εκλήθη να μετάσχει της επιτροπής η οποία θα παρέδιδε επισήμως την πόλη στον Γερμανό Διοικητή. Ο Αρχιεπίσκοπος αρνήθηκε και απήντησε: «Οι Έλληνες Ιεράρχες δεν παραδίδουν τας πόλεις εις τον εχθρόν, αλλά καθήκον των είναι να εργασθούν δια την απελευθέρωσιν αυτών». Ήταν το πρώτο ΟΧΙ του Χρυσάνθου.
Ο Δήμος Αθηναίων τον ειδοποίησε ότι θα τελεσθεί Δοξολογία στον Μητροπολιτικό Ναό κα τον καλούσαν να προσέλθει. Ο Αρχιεπίσκοπος αρνήθηκε και πάλι λέγοντας: «Δοξολογία δεν έχει θέσιν επί τη υποδουλώσει της Πατρίδος μας. Η ώρα της Δοξολογίας θα είναι άλλη». Ήταν το δεύτερο ΟΧΙ του Χρυσάνθου.
Υπήρξε στη συνέχεια άλλη απαίτηση: Να ορκίσει τη γερμανοπρόβλητη κυβέρνηση Τσολάκογλου. Και ο Αρχιεπίσκοπος απήντησε: «Δεν μπορώ να ορκίσω κυβέρνησιν προβληθείσαν υπό του εχθρού. Ημείς γνωρίζομεν ότι τας Κυβερνήσεις ορίζει ο Λαός και ο Βασιλεύς. Εδώ τώρα ούτε ο Λαός εψήφισεν την Κυβέρνησιν ούτε ο Βασιλεύς την ώρισεν». Ήταν το τρίτο ΟΧΙ του Χρυσάνθου.
Αντικαταστάθηκε από τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό, ο οποίος διεφύλαξε τα εθνικά συμφέροντα κατά την Κατοχή. Ο Χρύσανθος εκθρονίζεται στις 2 Ιουλίου του 1941 και αποσύρεται σ' ένα σπιτάκι στην Κυψέλη, στον δρόμο που κατόπιν αιτήσεώς του ονομάστηκε οδός Σουμελά. Καθ' όλην τη διάρκεια της Κατοχής δεν έκανε ούτε ένα βήμα έξω από το σπίτι. Πάμφτωχος, συντηρείτο χάρη στη γενναιοδωρία των φίλων του. Ο Χρύσανθος εκοιμήθη στις 28.9.1949. Το 1991 τα οστά του μεταφέρθηκαν από το Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών στη Μονή Παναγίας Σουμελά στο Βέρμιο.
Ο Χρύσανθος επιστρέφει στην κωνσταντινούπολη το 1911. Διορίζεται Αρχειοφύλακας του Οικουμενικού Πατριαρχείου και διευθυντής -αρχισυντάκτης της Εκκλησιαστικής Αλήθειας, του επίσημου δημοσιογραφικού οργάνου του πατριαρχείου. Την επόμενη χρόνια αρχιμανδρίτης όπως είναι, στέλνεται ως έξαρχος στην Βενετία για να μελετήσει τα προβλήματα της εκεί ορθόδοξους κοινότητος. Στις 18 Μαΐου 1913 εκλέγεται ο Χρύσανθος Μητροπολίτης Τραπεζούντος. Με τη στρατηγική του οπτική γωνία και με τις εντολές που έδωσε στους Έλληνες διοικητές των γειτονικών περιοχών, αντιλήφθηκε ότι ματαιωνόταν η εκτόπιση στα βάθη της Μεσογείου.
Ηγετική θέση του Μητροπολίτη
Τον Απριλίο του 1916 οι Ρώσοι πλησιάζουν στην Τραπεζούντα. Οι τουρκικές αρχές αποχωρούν δίνοντας στον Χρύσανθο την προσωρινή διοίκηση Ελλήνων και Τούρκων, τη διατήρηση της τάξης των χριστιανών και των μουσουλμάνων. Οι ρώσοι όταν καταλαμβάνουν την πόλη δίνουν στον Χρύσανθο τον απόλυτο έλεγχο της πόλης αναγνωρίζοντας τις ικανότητές του.
Το 1919 ο Χρύσανθος μεταβαίνει στο Παρίσι ως μέλος τριμελούς επιτροπής, εκπροσωπώντας τον μικρασιατικό ελληνισμό και στη Διάσκεψη ειρήνης.
Το 1920 ταξιδεύει στην Τιφλίδα όπου εργάζεται για την επανασύσταση την ορθόδοξης εκκλησίας στη χώρα. Φτάνει στο Ερεβάν όπου διαπραγματεύεται για τη δημιουργία Ποντοαρμενικής Ομοσπονδίας. Στις 20 Σεπτεμβρίου 1920 καταδικάζεται από το κεμαλικό Δικαστήριο Ανεξαρτησίας. Το 1922 ο Εθνάρχης αναγκάζεται να φύγει από την εγκαταλελειμμένη από τους συμμάχους Πόλη και να εγκατασταθεί στην Αθήνα, όπου το 1926 ορίζεται αποκρισάριος του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Από το 1928 μέχρι και τον θάνατό του το 1949, εχρημάτισε πρόεδρος της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών, ενώ υπήρξε ιδρυτικό μέλος του διεθνούς κύρους επιστημονικού περιοδικού "Αρχείον Πόντου". Το 1937 αναγορεύεται επίτιμος Διδάκτωρ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και πιο συγκεκριμένα στη Θεολογική Σχολή, για το συγγραφικό και κοινωνικό έργο του. Τον Δεκέμβριο του 1938 εκλέγεται Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος.
Στις 27 Απριλίου 1941 οι Γερμανοί εισήλθαν στην Αθήνα ως κατακτητές. Ο Χρύσανθος εκλήθη να μετάσχει της επιτροπής η οποία θα παρέδιδε επισήμως την πόλη στον Γερμανό Διοικητή. Ο Αρχιεπίσκοπος αρνήθηκε και απήντησε: «Οι Έλληνες Ιεράρχες δεν παραδίδουν τας πόλεις εις τον εχθρόν, αλλά καθήκον των είναι να εργασθούν δια την απελευθέρωσιν αυτών». Ήταν το πρώτο ΟΧΙ του Χρυσάνθου.
Ο Δήμος Αθηναίων τον ειδοποίησε ότι θα τελεσθεί Δοξολογία στον Μητροπολιτικό Ναό κα τον καλούσαν να προσέλθει. Ο Αρχιεπίσκοπος αρνήθηκε και πάλι λέγοντας: «Δοξολογία δεν έχει θέσιν επί τη υποδουλώσει της Πατρίδος μας. Η ώρα της Δοξολογίας θα είναι άλλη». Ήταν το δεύτερο ΟΧΙ του Χρυσάνθου.
Υπήρξε στη συνέχεια άλλη απαίτηση: Να ορκίσει τη γερμανοπρόβλητη κυβέρνηση Τσολάκογλου. Και ο Αρχιεπίσκοπος απήντησε: «Δεν μπορώ να ορκίσω κυβέρνησιν προβληθείσαν υπό του εχθρού. Ημείς γνωρίζομεν ότι τας Κυβερνήσεις ορίζει ο Λαός και ο Βασιλεύς. Εδώ τώρα ούτε ο Λαός εψήφισεν την Κυβέρνησιν ούτε ο Βασιλεύς την ώρισεν». Ήταν το τρίτο ΟΧΙ του Χρυσάνθου.
Αντικαταστάθηκε από τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό, ο οποίος διεφύλαξε τα εθνικά συμφέροντα κατά την Κατοχή. Ο Χρύσανθος εκθρονίζεται στις 2 Ιουλίου του 1941 και αποσύρεται σ' ένα σπιτάκι στην Κυψέλη, στον δρόμο που κατόπιν αιτήσεώς του ονομάστηκε οδός Σουμελά. Καθ' όλην τη διάρκεια της Κατοχής δεν έκανε ούτε ένα βήμα έξω από το σπίτι. Πάμφτωχος, συντηρείτο χάρη στη γενναιοδωρία των φίλων του. Ο Χρύσανθος εκοιμήθη στις 28.9.1949. Το 1991 τα οστά του μεταφέρθηκαν από το Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών στη Μονή Παναγίας Σουμελά στο Βέρμιο.
Πηγές
Ο Πόντος των Ελλήνων -Χαμένες Πατρίδες, ΤΑ ΝΕΑ, 2003, σελ. 141-148
Χρύσανθος Φιλιππίδης. Ο Αρχιεπίσκοπος του 40 (1881-1949) (Αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος - Πόντος - Οχι - 1940 - Κατοχή) • ΟΧΙ -1940 - Αφιέρωμα (asxetos.gr)
Βικιπαίδεια
(VIDEO+PHOTOS) Κομοτηνή: Η Ι.Μ.Μ.Κ. φώτισε την προσωπικότητα του άξιου τέκνου της, Αρχιεπισκόπου από Τραπεζούντος, Χρύσανθου Φιλιππίδη του Κομοτηναίου - IN KOMOTINI NEWS - Ειδησεογραφική ιστοσελίδα της Κομοτηνής/Ροδόπης/Θράκης
Xρύσανθος Φιλιππίδης: Ο τελευταίος Αργοναύτης - Το μεγάλο Όχι | NewsNowgr.com
Ο Πόντος των Ελλήνων -Χαμένες Πατρίδες, ΤΑ ΝΕΑ, 2003, σελ. 141-148
Χρύσανθος Φιλιππίδης. Ο Αρχιεπίσκοπος του 40 (1881-1949) (Αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος - Πόντος - Οχι - 1940 - Κατοχή) • ΟΧΙ -1940 - Αφιέρωμα (asxetos.gr)
Βικιπαίδεια
(VIDEO+PHOTOS) Κομοτηνή: Η Ι.Μ.Μ.Κ. φώτισε την προσωπικότητα του άξιου τέκνου της, Αρχιεπισκόπου από Τραπεζούντος, Χρύσανθου Φιλιππίδη του Κομοτηναίου - IN KOMOTINI NEWS - Ειδησεογραφική ιστοσελίδα της Κομοτηνής/Ροδόπης/Θράκης
Xρύσανθος Φιλιππίδης: Ο τελευταίος Αργοναύτης - Το μεγάλο Όχι | NewsNowgr.com