Τα ποντιακά τραγούδια
Ο Πόντος, γη ακριτών και προπύργιο του Ελληνισμού, αναπτύσσει ενδιαφέρουσα μουσική παράδοση, η οποία διατηρείται ακμαία ακόμη και σήμερα. Τα Ποντιακά τραγούδια, ένα από τα πιο εξαίρετα μνημεία του Ελληνικού λόγου, κινούν την ψυχή τόσο του καλλιτέχνη, όσο και του ακροατή.
Τα Ποντιακά τραγούδια δημιουργήθηκαν όπως όλα τα δημοτικά τραγούδια. Δημιουργός είναι ένα άτομο που συνήθως μαθαίνει για κάποιο συγκλονιστικό γεγονός ευχάριστο ή δυσάρεστο και το εκφράζει. Έτσι δημιουργείται το λαϊκό τραγούδι. Αν είναι πολύ πετυχημένο ο λαός το μαθαίνει και το διαδίδει, έτσι μεταδίδεται από γενιά σε γενιά προφορικά. Αυτή η διαδικασία ακολουθήθηκε και στα ποντιακά τραγούδια.
Ωστόσο, και οι λαϊκοί οργανοπαίχτες του Πόντου, με κυρίαρχο το λυράρη, είναι κι αυτοί δημιουργοί πολλών Ποντιακών τραγουδιών. Σαν άλλοι μάρτυρες στο πέρασμα του χρόνου, τα Ποντιακά τραγούδια εξιστορούν τη ζωή, τη λεβεντιά, τη χαρά και τη λύπη, την ελπίδα και τα πάθη των Ποντίων.
Τα ποντιακά τραγούδια είναι γραμμένα στην ποντιακή διάλεκτο. Οι Πόντιοι τα αγαπούν και τα τραγουδούν με μεράκι στις διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις. Τα δημιούργησαν για να εκφράζουν καλύτερα τις χαρές και τις λύπες τους.
Είναι τραγούδια επιτραπέζια και χορευτικά. Έχουν μεγάλη λογοτεχνική αξία.
Τα δίστιχα τραγούδια είναι νεότερα. Είναι το δυσκολότερο ποιητικό είδος, επειδή μέσα σε δυο σειρές περιέχουν πολλά συναισθήματα, εικόνες, παρομοιώσεις, μεταφορές κ.ά. Διακρίνονται για το συμπυκνωμένο λόγο και το σφιχτοδεμένο στίχο τους.
Οι στίχοι των τραγουδιών είναι 15-σύλλαβοι. Υπάρχουν 16-σύλλαβοι, 14-σύλλαβοι και 12-σύλλαβοι στίχοι. Η μελωδία των ποντιακών τραγουδιών είναι βυζαντινή.
Τα πρώτα ελληνικά ιστορικά τραγούδια είναι ποντιακά. Είναι ακριτικά, που μιλάνε για τους Ακρίτες (φρουρούς του βυζαντινού κράτους). Το πρώτο τραγούδι του Διγενή Ακρίτα βρέθηκε στον Πόντο. Τα ακριτικά τραγούδια έγιναν τον 6ο-12ο αιώνα μ.Χ. Γοητεύουν με τις ποιητικές τους εμπνεύσεις.
Υπάρχουν διάφορα είδη τραγουδιών:
Της Τρίχας το γεφύρι (6ος αι. π.Χ.), Τα ακριτικά (6ος – 12ος αι. μ.Χ.). Ο Μάραντον (13ος αι. μ.Χ.), Ο Θρήνος της Τραπεζούντας (15ος αι. μ.Χ.) , Του Ηλ’ το κάστρο (1467 μ.Χ.) κ.ά.
Βετεράνος του ποντιακού τραγουδιού θεωρείται ο Χρύσανθος.
Ωστόσο, και οι λαϊκοί οργανοπαίχτες του Πόντου, με κυρίαρχο το λυράρη, είναι κι αυτοί δημιουργοί πολλών Ποντιακών τραγουδιών. Σαν άλλοι μάρτυρες στο πέρασμα του χρόνου, τα Ποντιακά τραγούδια εξιστορούν τη ζωή, τη λεβεντιά, τη χαρά και τη λύπη, την ελπίδα και τα πάθη των Ποντίων.
Τα ποντιακά τραγούδια είναι γραμμένα στην ποντιακή διάλεκτο. Οι Πόντιοι τα αγαπούν και τα τραγουδούν με μεράκι στις διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις. Τα δημιούργησαν για να εκφράζουν καλύτερα τις χαρές και τις λύπες τους.
Είναι τραγούδια επιτραπέζια και χορευτικά. Έχουν μεγάλη λογοτεχνική αξία.
Τα δίστιχα τραγούδια είναι νεότερα. Είναι το δυσκολότερο ποιητικό είδος, επειδή μέσα σε δυο σειρές περιέχουν πολλά συναισθήματα, εικόνες, παρομοιώσεις, μεταφορές κ.ά. Διακρίνονται για το συμπυκνωμένο λόγο και το σφιχτοδεμένο στίχο τους.
Οι στίχοι των τραγουδιών είναι 15-σύλλαβοι. Υπάρχουν 16-σύλλαβοι, 14-σύλλαβοι και 12-σύλλαβοι στίχοι. Η μελωδία των ποντιακών τραγουδιών είναι βυζαντινή.
Τα πρώτα ελληνικά ιστορικά τραγούδια είναι ποντιακά. Είναι ακριτικά, που μιλάνε για τους Ακρίτες (φρουρούς του βυζαντινού κράτους). Το πρώτο τραγούδι του Διγενή Ακρίτα βρέθηκε στον Πόντο. Τα ακριτικά τραγούδια έγιναν τον 6ο-12ο αιώνα μ.Χ. Γοητεύουν με τις ποιητικές τους εμπνεύσεις.
Υπάρχουν διάφορα είδη τραγουδιών:
- Οι παραλλαγές (στηρίζονται σε παραδόσεις, θρύλους, π.χ. «τη Τρίχας το γεφύρι»).
- Τα ακριτικά(εξυμνούν τα κατορθώματα των Ακριτών, π.χ. «Ακρίτας»).
- Τα ιστορικά(αναφέρονται σε θλιβερά γεγονότα, π.χ. «Ο Θρήνος της Τραπεζούντας»).
- Τα ερωτικά, τα γιορταστικά, της ξενιτιάς, τα μοιρολόγια κ.ά.
Της Τρίχας το γεφύρι (6ος αι. π.Χ.), Τα ακριτικά (6ος – 12ος αι. μ.Χ.). Ο Μάραντον (13ος αι. μ.Χ.), Ο Θρήνος της Τραπεζούντας (15ος αι. μ.Χ.) , Του Ηλ’ το κάστρο (1467 μ.Χ.) κ.ά.
Βετεράνος του ποντιακού τραγουδιού θεωρείται ο Χρύσανθος.
Η ανάπτυξη και η εξέλιξη του ποντιακού τραγουδιού
Η ανάπτυξη του ποντιακού τραγουδιού μπορεί να τοποθετηθεί σε τρεις μεγάλες χρονικές περιόδους:
· Τη βυζαντινή περίοδο από τον 10ο αιώνα με τη δράση των Ακριτών του Πόντου μέχρι την Άλωση της Τραπεζούντας από τους Τούρκους το 1461. Τα τραγούδια αυτά αποτελούν τα έπη του ακριτικού κύκλου.
· Τη μεταβυζαντινή περίοδο, από τον 15ο ως τον 19ο αιώνα, με τα τραγούδια των θρήνων που εκφράζουν από τη μια πλευρά τον πόνο της εθνικής συμφοράς με την άλωση της Πόλης και από την άλλη την κρυφή ελπίδα για την αναγέννηση και αποκατάσταση του έθνους.
· Τη σύγχρονη περίοδο. Σ' αυτήν δημιουργούνται όλα τα νεότερα τραγούδια της κοινωνικής ζωής - εορταστικά, ερωτικά, γαμήλια, νανουρίσματα - που αποτελούν την πλουσιότατη συνέχιση ποντιακών παραδόσεων.
Η γλώσσα που χρησιμοποιείται στα ποντιακά τραγούδια είναι η ποντιακή διάλεκτος. Ελληνικότατη και πλούσια σε εκφραστικότητα.
· Τη βυζαντινή περίοδο από τον 10ο αιώνα με τη δράση των Ακριτών του Πόντου μέχρι την Άλωση της Τραπεζούντας από τους Τούρκους το 1461. Τα τραγούδια αυτά αποτελούν τα έπη του ακριτικού κύκλου.
· Τη μεταβυζαντινή περίοδο, από τον 15ο ως τον 19ο αιώνα, με τα τραγούδια των θρήνων που εκφράζουν από τη μια πλευρά τον πόνο της εθνικής συμφοράς με την άλωση της Πόλης και από την άλλη την κρυφή ελπίδα για την αναγέννηση και αποκατάσταση του έθνους.
· Τη σύγχρονη περίοδο. Σ' αυτήν δημιουργούνται όλα τα νεότερα τραγούδια της κοινωνικής ζωής - εορταστικά, ερωτικά, γαμήλια, νανουρίσματα - που αποτελούν την πλουσιότατη συνέχιση ποντιακών παραδόσεων.
Η γλώσσα που χρησιμοποιείται στα ποντιακά τραγούδια είναι η ποντιακή διάλεκτος. Ελληνικότατη και πλούσια σε εκφραστικότητα.
|
|
Ο ρόλος των ποντιακών τραγουδιών είναι σημαντικός. Ως μάρτυρες, αγέρωχοι στο πέρασμα των αιώνων, εξιστορούν τη ζωή, τη λεβεντιά, τη χαρά και τη λύπη, την ελπίδα και τα πάθη των Ποντίων. Για τους μεταγενέστερους γίνεται έτσι πιο προσιτή η ιστορία των προγόνων, κατανοείται πιο εύκολα, γίνεται ένα μέρος της ίδιας τους της ζωής, ελπίζουν, χαίρονται και υποφέρουν μαζί τους.
Η δυστυχία που υπέστησαν οι Έλληνες στη γη του Πόντου στάθηκε ως θλιβερή έμπνευση των καλλιτεχνών και πηγή των θρυλικών τραγουδιών. Η υψηλή ιδέα της ελευθεριάς, της αποτίναξης του απολίτιστου βάρους επηρέασε πολλούς τραγουδιστές.
Γίνεται αναπαράσταση των διαφόρων επεισοδίων και των περιστατικών του εθνικού και κοινωνικού βίου. Οι τραγουδιστές θυμίζουν στους ακροατές δόξες του παρελθόντος με τρόπο ολοζώντανο. Τους εμψυχώνουν και τους δίνουν την ελπίδα πως και πάλι θα έρθει η ανάσταση του βασανισμένου αυτού ελληνικού πληθυσμού.
Εντυπωσιακό, και γι' αυτό αξιοσημείωτο είναι, ότι ο Πόντιος καλλιτέχνης μέσα στην έσχατη ώρα της απελπισίας του και του θρήνου για την εθνική συμφορά καταφέρνει και δίνει παρηγοριά, αφού αντλεί δύναμη από την ελπίδα για την ανάσταση του Γένους.
Φεύγοντας, οι ξεριζωμένοι εγκαταλείπουν την πατρώα γη και όλα τα υπάρχοντά τους. Παίρνουν ωστόσο μαζί τους ιερά κειμήλια και λίγο χώμα από τη γη του Πόντου. Αψηφούν το βάρος και τις αποστάσεις. Είναι κάτι από το είναι τους και δεν πρέπει να το αφήσουν πίσω. Έχουν προπάντων τη δύναμη να κουβαλήσουν μαζί τους όχι μόνο μια απλή ανάμνηση του παρελθόντος, αλλά την πνευματική κληρονομιά τους.
Η δυστυχία που υπέστησαν οι Έλληνες στη γη του Πόντου στάθηκε ως θλιβερή έμπνευση των καλλιτεχνών και πηγή των θρυλικών τραγουδιών. Η υψηλή ιδέα της ελευθεριάς, της αποτίναξης του απολίτιστου βάρους επηρέασε πολλούς τραγουδιστές.
Γίνεται αναπαράσταση των διαφόρων επεισοδίων και των περιστατικών του εθνικού και κοινωνικού βίου. Οι τραγουδιστές θυμίζουν στους ακροατές δόξες του παρελθόντος με τρόπο ολοζώντανο. Τους εμψυχώνουν και τους δίνουν την ελπίδα πως και πάλι θα έρθει η ανάσταση του βασανισμένου αυτού ελληνικού πληθυσμού.
Εντυπωσιακό, και γι' αυτό αξιοσημείωτο είναι, ότι ο Πόντιος καλλιτέχνης μέσα στην έσχατη ώρα της απελπισίας του και του θρήνου για την εθνική συμφορά καταφέρνει και δίνει παρηγοριά, αφού αντλεί δύναμη από την ελπίδα για την ανάσταση του Γένους.
Φεύγοντας, οι ξεριζωμένοι εγκαταλείπουν την πατρώα γη και όλα τα υπάρχοντά τους. Παίρνουν ωστόσο μαζί τους ιερά κειμήλια και λίγο χώμα από τη γη του Πόντου. Αψηφούν το βάρος και τις αποστάσεις. Είναι κάτι από το είναι τους και δεν πρέπει να το αφήσουν πίσω. Έχουν προπάντων τη δύναμη να κουβαλήσουν μαζί τους όχι μόνο μια απλή ανάμνηση του παρελθόντος, αλλά την πνευματική κληρονομιά τους.
Η μούσα τους, τους συνοδεύει και χρόνια μετά τον απάνθρωπο ξεριζωμό, τους θυμίζει τα χρόνια της ακμής του Πόντου. Μέσα από το τραγούδι βρίσκουν και πάλι παρηγοριά, όπως και σε προηγούμενες περιστάσεις.
Τα βασικότερα στοιχεία του Ποντιακού τραγουδιού
Η Ποντιακή διάλεκτος
Οι στίχοι των Ποντιακών τραγουδιών είναι γραμμένοι στην Ποντιακή διάλεκτο, που είναι συνέχεια της Ομηρικής γλώσσας. Η Ποντιακή διάλεκτος προέρχεται από την Αρχαία Ιωνική, λόγω κυρίως της καταγωγής των πρώτων αποίκων του Πόντου από την Ιωνική Μίλητο. Με την πάροδο του χρόνου και με την επίδραση γεωγραφικών, κλιματολογικών, ιστορικών, εθνολογικών και άλλων παραγόντων δημιουργήθηκαν εξελικτικά από την Ιωνική διάλεκτο διάφορες διάλεκτοι, μία εκ των οποίων είναι και η Ποντιακή διάλεκτος. Στο πέρασμα των 28 αιώνων ζωής, η Ποντιακή διάλεκτος δέχτηκε επιδράσεις από τα αλεξανδρινά χρόνια και από τα μεσαιωνικά χρόνια του Βυζαντίου. Επηρεάστηκε δε από τους Γενουάτες και τους Βενετούς της Τραπεζούντας, τους Πέρσες και τους Γεωργιανούς, καθώς φυσικά και από τους Τούρκους. Η τελική μορφή της ποντιακής διαλέκτου γίνεται στην εποχή των Κομνηνών. Έτσι, η Ποντιακή διάλεκτος αντικατοπτρίζει ταυτόχρονα και την ιστορική πορεία αυτού του λαού, διά μέσου των αιώνων και των αλλόγλωσσων γειτονικών λαών. Σήμερα τα ποντιακά ομιλούνται σχεδόν αποκλειστικά σε χωριά με κατοίκους ποντιακής καταγωγής από άτομα της δεύτερης και τρίτης γενιάς.
Τα μουσικά όργανα
Τα περισσότερα Ποντιακά τραγούδια συνοδεύονται από λύρα, αλλά και από άλλα μουσικά όργανα:
Η ποντιακή λύρα (κεμεντζέ) έχει 3 χορδές λα, μι, σι, και αποτελείται από το κιφάλ, τα ωτία (κλειδιά) το γαϊδούρ, τους κορδοκράτες και το σπαλέρ (γλωσσα). Ο "κεμανές" (κεμεντζές) είναι συγγενής της λύρας αλλά μεγαλύτερος σε μέγεθος και φέρει από 5 ως 8 χορδές.
Οι στίχοι των Ποντιακών τραγουδιών είναι γραμμένοι στην Ποντιακή διάλεκτο, που είναι συνέχεια της Ομηρικής γλώσσας. Η Ποντιακή διάλεκτος προέρχεται από την Αρχαία Ιωνική, λόγω κυρίως της καταγωγής των πρώτων αποίκων του Πόντου από την Ιωνική Μίλητο. Με την πάροδο του χρόνου και με την επίδραση γεωγραφικών, κλιματολογικών, ιστορικών, εθνολογικών και άλλων παραγόντων δημιουργήθηκαν εξελικτικά από την Ιωνική διάλεκτο διάφορες διάλεκτοι, μία εκ των οποίων είναι και η Ποντιακή διάλεκτος. Στο πέρασμα των 28 αιώνων ζωής, η Ποντιακή διάλεκτος δέχτηκε επιδράσεις από τα αλεξανδρινά χρόνια και από τα μεσαιωνικά χρόνια του Βυζαντίου. Επηρεάστηκε δε από τους Γενουάτες και τους Βενετούς της Τραπεζούντας, τους Πέρσες και τους Γεωργιανούς, καθώς φυσικά και από τους Τούρκους. Η τελική μορφή της ποντιακής διαλέκτου γίνεται στην εποχή των Κομνηνών. Έτσι, η Ποντιακή διάλεκτος αντικατοπτρίζει ταυτόχρονα και την ιστορική πορεία αυτού του λαού, διά μέσου των αιώνων και των αλλόγλωσσων γειτονικών λαών. Σήμερα τα ποντιακά ομιλούνται σχεδόν αποκλειστικά σε χωριά με κατοίκους ποντιακής καταγωγής από άτομα της δεύτερης και τρίτης γενιάς.
Τα μουσικά όργανα
Τα περισσότερα Ποντιακά τραγούδια συνοδεύονται από λύρα, αλλά και από άλλα μουσικά όργανα:
Η ποντιακή λύρα (κεμεντζέ) έχει 3 χορδές λα, μι, σι, και αποτελείται από το κιφάλ, τα ωτία (κλειδιά) το γαϊδούρ, τους κορδοκράτες και το σπαλέρ (γλωσσα). Ο "κεμανές" (κεμεντζές) είναι συγγενής της λύρας αλλά μεγαλύτερος σε μέγεθος και φέρει από 5 ως 8 χορδές.
Το τουλούμ (αγγείον) δεν είναι άλλο από τον αρχαίο "άσκαυλο", ασκί + αυλός. Στον υπόλοιπο ελληνισμό είναι γνωστό σαν γκάϊντα ή τσαμπούνα. Για την κατασκευή του απαιτείται ολόκληρο το δέρμα προβάτου καθώς και 2 αυλοί φτιαγμένοι συνήθως από ξύλο καλάμι ή κόκαλο. Το τουλούμ από την αρχαιότητα ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένο εκτός του Πόντου σε Μακεδονία και Θράκη.
Ο ζουρνάς είναι ο αρχαίος "οξύαυλος" και οφείλει το όνομά του ακριβώς στην οξύτητα του ήχου που εξάγεται από αυτόν. Το σχήμα του είναι σαν κανονικός αυλός αλλά η κατάληξή του είναι δυσανάλογα πλατιά.
Άλλο όργανο απαραίτητα συνοδευτικό του ζουρνά είναι το ταούλ (νταούλι). Το όνομά του είναι μάλλον ηχομιμητικό.
Άλλα μουσικά όργανα των Ποντίων είναι το γαβάλ που είναι είδος φλογέρας (καβάλη στη Μακεδονία και Θράκη), ο κλασικός αυλός-φλογέρα (χειλιαύρ) κ.α.
Τα μη οργανικά τραγούδια χωρίζονται σε δύο κατηγορίες:
Οι Ποντιακοί ρυθμοί
Οι χαρακτηριστικότεροι Ποντιακοί ρυθμοί είναι:
Ο ζουρνάς είναι ο αρχαίος "οξύαυλος" και οφείλει το όνομά του ακριβώς στην οξύτητα του ήχου που εξάγεται από αυτόν. Το σχήμα του είναι σαν κανονικός αυλός αλλά η κατάληξή του είναι δυσανάλογα πλατιά.
Άλλο όργανο απαραίτητα συνοδευτικό του ζουρνά είναι το ταούλ (νταούλι). Το όνομά του είναι μάλλον ηχομιμητικό.
Άλλα μουσικά όργανα των Ποντίων είναι το γαβάλ που είναι είδος φλογέρας (καβάλη στη Μακεδονία και Θράκη), ο κλασικός αυλός-φλογέρα (χειλιαύρ) κ.α.
Τα μη οργανικά τραγούδια χωρίζονται σε δύο κατηγορίες:
- τα καθιστικά ή επιτραπέζια, που συνοδεύει την ανθρώπινη φωνή μόνο λύρα και
- τα χορευτικά, που η λύρα ή το άλλο όργανο και το τραγούδι συνοδεύονται από νταούλι.
Οι Ποντιακοί ρυθμοί
Οι χαρακτηριστικότεροι Ποντιακοί ρυθμοί είναι:
- Δίσημος (όπως π.χ. στο τραγούδι «Σαράντα μήλα κόκκινα»)
- Εννεάσημος (9/16) [(2+2)+2+3] (χορός Εμπροπίς)
- Εννεάσημος (9/8) επίσης αλλά με διαφορετική δομή απ’ ότι ο παραπάνω (2+2+2+3) (χορός Διπάτ’ ή Ομάλ Τραπεζούντας)
- Τρίτος Εννεάσημος (9/16) (2+3+2+2) (χορός Τικ σο γόνατον) και
- Επτάσημος (7/16) {(2+2)+3] (χοροί Τικ τρομαχτόν, Σέρρα κ.λ.π.)
Υπάρχει διαπιστωμένη συγγένεια των μουσικών και χορευτικών Ποντιακών μοτίβων με αντίστοιχα της Θράκης, λόγω και της γεωγραφικής γειτνίασης Πόντου και Θράκης, αλλά και της Ηπείρου.
Οι Ποντιακοί χοροί
Ο χορός «Εμπροπίς» θα λέγαμε ότι είναι ο αντίστοιχος του «Συγκαθιστού Συρτού» της Θράκης. Ήταν κυρίως ο χορός της Κερασούντας και της ενδοχώρας της, όπως Νικόπολη, Νεοκαισάρεια κ.λ.π. όπου χορευόταν σε διάφορες παραλλαγές.
Οι Ποντιακοί χοροί
Ο χορός «Εμπροπίς» θα λέγαμε ότι είναι ο αντίστοιχος του «Συγκαθιστού Συρτού» της Θράκης. Ήταν κυρίως ο χορός της Κερασούντας και της ενδοχώρας της, όπως Νικόπολη, Νεοκαισάρεια κ.λ.π. όπου χορευόταν σε διάφορες παραλλαγές.
|
|
Το «Τρομαχτόν Τικ» συγγενεύει απολύτως ρυθμικά με το «Συγκαθιστό Μαντηλάτο» της Θράκης ενώ το «Μονόν Τικ» συγγενεύει κινητικά με το Θρακιώτικο «Μπογδάνο». Επίσης τα «Καρσλίδικα Ομάλια» συγγενεύουν κινητικά και ενίοτε και ρυθμικά με τον «Ηπειρώτικο Συρτό στα τρία».
Λόγω των εσωτερικών μετακινήσεων – μεταναστεύσεων, προέκυψαν όπως ήταν φυσικό πολλές τοπικές παραλλαγές των βασικών χορών των Ποντίων, που δεν αλλάζουν όμως σε τίποτε το βασικό τους κορμό.
Ο ωραιότερος και διασημότερος χορός είναι ο κατεξοχήν πολεμικός (πυρρίχιος) χορός των Ποντίων, που χορευόταν από τα πολύ παλιά χρόνια. Πήρε την ονομασία του από τον ποταμό Σέρρα. Ο χορός ονομάζεται επίσης και «λάζικον». Η παλαιότητά του κατά πολλούς αποδεικνύεται αν συγκριθεί με την αρχαία πυρρίχη.
Η Ποντιακή μουσική
Η Ποντιακή μουσική ανήκει σε εκείνη την ομάδα των μουσικών πολιτισμών, που είναι μονοοργανικοί. Ο Πόντιος μόνος του παίζει και τραγουδά, χωρίς την ανάγκη άλλου οργάνου. Διότι η λύρα συνοδεύει τον εαυτό της, αφού μια χορδή της παίζει το ρόλο του ισοκράτη. Σ’ αυτό το γεγονός έγκειται η πολύ υψηλή μουσικότητα των Ελλήνων του Πόντου.
Λόγω των εσωτερικών μετακινήσεων – μεταναστεύσεων, προέκυψαν όπως ήταν φυσικό πολλές τοπικές παραλλαγές των βασικών χορών των Ποντίων, που δεν αλλάζουν όμως σε τίποτε το βασικό τους κορμό.
Ο ωραιότερος και διασημότερος χορός είναι ο κατεξοχήν πολεμικός (πυρρίχιος) χορός των Ποντίων, που χορευόταν από τα πολύ παλιά χρόνια. Πήρε την ονομασία του από τον ποταμό Σέρρα. Ο χορός ονομάζεται επίσης και «λάζικον». Η παλαιότητά του κατά πολλούς αποδεικνύεται αν συγκριθεί με την αρχαία πυρρίχη.
Η Ποντιακή μουσική
Η Ποντιακή μουσική ανήκει σε εκείνη την ομάδα των μουσικών πολιτισμών, που είναι μονοοργανικοί. Ο Πόντιος μόνος του παίζει και τραγουδά, χωρίς την ανάγκη άλλου οργάνου. Διότι η λύρα συνοδεύει τον εαυτό της, αφού μια χορδή της παίζει το ρόλο του ισοκράτη. Σ’ αυτό το γεγονός έγκειται η πολύ υψηλή μουσικότητα των Ελλήνων του Πόντου.
|
|
Στίχοι Ποντιακών τραγουδιών
Πατρίδα
Πάντα θυμούμαι και πονώ Τι Πάτριδας τον τόπον
Ο νουσ' ειμ' επέμνεν εκεί
Κι αδά έν το κορμόπομ (δις) Πατρίδα μ' ξαν'
πατρίδαμ' Άλλο εσέν ξάει κι είδα
Ας επάτνα τα χώματα σ'
Κι εκεί την ψυμ' εφήνα (δις) Το Πόντο
ερωθύμεσα
Τι πατρίδας το χώμα Ατόσα χρόνε εδέβανε
Κι ενέσπαλα ακόμα (δις) Πατρίδα μ' ξαν'
πατρίδαμ' Άλλο εσέν ξάει κι είδα
Ας επάτνα τα χώματα σ'
Κι εκεί την Ψυμ' εφήνα (δις)
Πάντα θυμούμαι και πονώ Τι Πάτριδας τον τόπον
Ο νουσ' ειμ' επέμνεν εκεί
Κι αδά έν το κορμόπομ (δις) Πατρίδα μ' ξαν'
πατρίδαμ' Άλλο εσέν ξάει κι είδα
Ας επάτνα τα χώματα σ'
Κι εκεί την ψυμ' εφήνα (δις) Το Πόντο
ερωθύμεσα
Τι πατρίδας το χώμα Ατόσα χρόνε εδέβανε
Κι ενέσπαλα ακόμα (δις) Πατρίδα μ' ξαν'
πατρίδαμ' Άλλο εσέν ξάει κι είδα
Ας επάτνα τα χώματα σ'
Κι εκεί την Ψυμ' εφήνα (δις)
Η μάνα εν κρύο νερόν
Όταν γερά η μάνα και άλλο κε μπορεί (2) α τότε θελ βοήθειαν α τότε θελ
ζωήν ...
α τότε θελ ζωήν
κι όταν θα έρτε η ώρα και άλλο κι θα ζει αμάν και φτας το χρέωσις θα καίετε η ψυς
η μάνα εν κρύον νερόν και σο ποτήρ και μπεν η μάνα να μη είνετε η μάνα να μη εν
η μάνα να μη εν
η μάνα εν βράχος η μάνα εν ρασίν (2)
σο δύσκολον την ώρας μανίτσα, μανίτσα, μανίτσαμ θα τσαείς
η μάνα εν το στήριγμαν τη χαράς το κλαδίντατινές η εγάπη κε βρίετε ση γην
η μάνα εν κρύον νερόν...
θα δέαβένε τα χρόνια θα έρουμε και μεις (2) ατά είναι με τη σειράν κι θα γλυτών
κανείς... κι θα γλυτών κανείς
κατ ολ πρεπ να εξέρουμε σ ‘αούτο τη ζώην Χωρίς τη μάνας την ευχήν κανείς κε λεπ
χαΐρ
Όταν γερά η μάνα και άλλο κε μπορεί (2) α τότε θελ βοήθειαν α τότε θελ
ζωήν ...
α τότε θελ ζωήν
κι όταν θα έρτε η ώρα και άλλο κι θα ζει αμάν και φτας το χρέωσις θα καίετε η ψυς
η μάνα εν κρύον νερόν και σο ποτήρ και μπεν η μάνα να μη είνετε η μάνα να μη εν
η μάνα να μη εν
η μάνα εν βράχος η μάνα εν ρασίν (2)
σο δύσκολον την ώρας μανίτσα, μανίτσα, μανίτσαμ θα τσαείς
η μάνα εν το στήριγμαν τη χαράς το κλαδίντατινές η εγάπη κε βρίετε ση γην
η μάνα εν κρύον νερόν...
θα δέαβένε τα χρόνια θα έρουμε και μεις (2) ατά είναι με τη σειράν κι θα γλυτών
κανείς... κι θα γλυτών κανείς
κατ ολ πρεπ να εξέρουμε σ ‘αούτο τη ζώην Χωρίς τη μάνας την ευχήν κανείς κε λεπ
χαΐρ
Η Ρωμανία πάρθεν
Ναιλί εμάς και βάι εμάς οι Τούρκ την Πολ επαίραν, επαίραν το βασιλοσκάμ κι ελάεν η Αφεντία.
Μοιρολογούν τα εκκλησιάς, κλαίγνε τα μοναστήρα,
κι ο Αι-Γιάννες ο Χρυσόστομον, κλαίει και δερνοκοπάται. Μη κλαίς, μη κλαίς Αϊ Γιάννε μου και μη δερνοκοπάσαι, η Ρωμανία πέρασεν, η Ρωμανία πάρθεν.
Η Ρωμανία κι αν πέρασεν, ανθεί και φέρει κι άλλο.
Ναιλί εμάς και βάι εμάς οι Τούρκ την Πολ επαίραν, επαίραν το βασιλοσκάμ κι ελάεν η Αφεντία.
Μοιρολογούν τα εκκλησιάς, κλαίγνε τα μοναστήρα,
κι ο Αι-Γιάννες ο Χρυσόστομον, κλαίει και δερνοκοπάται. Μη κλαίς, μη κλαίς Αϊ Γιάννε μου και μη δερνοκοπάσαι, η Ρωμανία πέρασεν, η Ρωμανία πάρθεν.
Η Ρωμανία κι αν πέρασεν, ανθεί και φέρει κι άλλο.
Το τσαμπασίν
Εκάεν και το τσάμπασιν
Κι επέμναν τα τουβάρια, γιαρ γιαρ αμάν (δις) Και ν’ερρούξαν σό γουρτάρεμαν
Τ’ Ορτούς τα παλληκάρια οφ οφ αμάν
Κλαίν τα πουλόπα τη Θεού
Κλαίν τα πεγαδομάτια, γιαρ γιαρ αμάν (δις) Κλαίει το τσιαμπλούκ, το καρακιόλ
Κλαιν τ’ έμορφα τ’ ελάτια, οφ οφ αμάν.
Εκάεν και το τσάμπασιν σπίτε κι θ’απομένε, γιαρ γιαρ αμάν (δις) Τρανοί, μικροί, φτωχοί, ζεγκοίν
Ολ’ κάθουνταν και κλαίγνε, οφ οφ αμάν. Αρ εκάεν κι εμανίεν όλεν το παρχάρ
Και ν’εκές τιδέν κι επέμνεν, μαναχόν σαχτάρ (δις)
Εκάεν και το τσάμπασιν
Κι επέμναν τα τουβάρια, γιαρ γιαρ αμάν (δις) Και ν’ερρούξαν σό γουρτάρεμαν
Τ’ Ορτούς τα παλληκάρια οφ οφ αμάν
Κλαίν τα πουλόπα τη Θεού
Κλαίν τα πεγαδομάτια, γιαρ γιαρ αμάν (δις) Κλαίει το τσιαμπλούκ, το καρακιόλ
Κλαιν τ’ έμορφα τ’ ελάτια, οφ οφ αμάν.
Εκάεν και το τσάμπασιν σπίτε κι θ’απομένε, γιαρ γιαρ αμάν (δις) Τρανοί, μικροί, φτωχοί, ζεγκοίν
Ολ’ κάθουνταν και κλαίγνε, οφ οφ αμάν. Αρ εκάεν κι εμανίεν όλεν το παρχάρ
Και ν’εκές τιδέν κι επέμνεν, μαναχόν σαχτάρ (δις)
|
|
Πηγές
Ποντιακά τραγούδια (γενικά)
http://www.pontos.gr/default.aspx?catid=311 https://www.pontiaka.gr/pontiaka-tragoudia.php http://epm.omegatechnology.gr/viewArxeiako.aspx?materialid=4007 https://www.lelevose.gr/to-pontiako-tragoudi/
http://www.e-istoria.com/po39.html
Ποντιακά τραγούδια
https://www.pontos.gr/default.aspx?catid=311
https://www.pontiaka.gr/pontiaka-tragoudia.php
http://odigenis.weebly.com/sigmatauiotachiomicroniota- piomicronnutauiotaalphakappaomeganu- taurhoalphagammaomicronupsilondeltaiotaomeganu.html
Ποντιακά τραγούδια (γενικά)
http://www.pontos.gr/default.aspx?catid=311 https://www.pontiaka.gr/pontiaka-tragoudia.php http://epm.omegatechnology.gr/viewArxeiako.aspx?materialid=4007 https://www.lelevose.gr/to-pontiako-tragoudi/
http://www.e-istoria.com/po39.html
Ποντιακά τραγούδια
https://www.pontos.gr/default.aspx?catid=311
https://www.pontiaka.gr/pontiaka-tragoudia.php
http://odigenis.weebly.com/sigmatauiotachiomicroniota- piomicronnutauiotaalphakappaomeganu- taurhoalphagammaomicronupsilondeltaiotaomeganu.html